- (2012) Volume 6, Issue 1
Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Su ürünleri Temel Bilimler Bölümü- İzmir
In this study, 144 specimens were examined for determination to some biological features of Luciobarbus kottelati population in Adıgüzel Dam lake, which was described as a new species in the first time in 2008. Age classes were ranged from I to VI in the population. The female: male ratio was found 1:3.5. The fork lenght and total weight ranged from 13.2 to 32.3 cm and from 40.1 to 572.7 g respectively for all specimens. Lenght-weight relationship found was as W=0.0099 L3.1382 (R2= 0.9746). Von Bertalanffy equation was calculated as Lt=37.09 [1–e-0.231(t+1.49)] for sex combined. Condition factor varied from 1.45 to 1.57. According to GSI, the spawning period is occured between March and May.
Adıgüzel Dam Lake, Luciobarbus kottelati, Growth, Reproduction
Türkiye içsularında dağılım gösteren tatlısu balıklarının sistematik konumları ve biyolojik özellikleri ile ilgili olarak günümüze değin birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Son yıllarda konu ile ilgili çalışanların sayısının artması ve teknolojide yaşanan gelişmelerin de kullanılması ile birlikte balıklar üzerinde daha detaylı çalışmalar yapıl-maya başlanmıştır. Bunun bir sonucu olarak da, her geçen gün Türkiye içsu balık faunası ile ilgili olarak yeni türler ve yeni bilgiler ortaya çıkmak-tadır.
Adıgüzel Baraj Gölü, Denizli ve Uşak il sı-nırları içerisinde yer almakta olup, Denizli iline bağlı Güney ilçesinin 16 km doğusunda Büyük menderes Nehri üzerinde bulunmaktadır. Hamam Çayı, Banaz Çayı ve Büyük Menderes Nehri’nin üst havzası baraj gölünü besleyen en önemli kay-naklardır. Gölün alanı normal su kotunda 26 km2, hacmi ise 1076 hm3 olup sulama, enerji ve taşkın koruma amaçlı kullanılmaktadır. Deniz seviye-sinden yüksekliği yaklaşık 430 m olan baraj gölü, 94825 hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken 62 MW güç ile de yıllık 280 GWh’lık bir enerji üretmektedir (DSİ, 2011).
Luciobarbus genusunun tüm dünyada 27 türle temsil edildiği bildirilmekle birlikte, ülkemiz iç-sularında Fricke ve ark. (2007) tarafından 8, Fro-ese ve Pauly (2011) tarafından 9 türün varlığın-dan söz edilmiştir. Önceki yıllarda Barbus capito pectoralis alttürü olarak bilinen bu balıklar (Gel-diay ve Balık, 2007), Gediz Nehri havzasındaki-ler Luciobarbus lydianus, Büyük Menderes hav-zasındakiler ise Luciobarbus kottelati olarak ye-niden tanımlanmıştır (Turan et al., 2008). Her ne kadar Gediz Nehri populasyonlarının biyolojik özellikleri üzerine çalışmalar (Balık, 1980; Top-kara ve Balık, 2004) yapılmışsa da, tanımlayıcı özellikleri bildirilmiş olmakla birlikte, Luciobar-bus kottelati türünün biyolojisi ile bilgiler henüz mevcut değildir.
Bu çalışma ile 2008 yılında ilk kez bilim ale-mine tanıtılan Luciobarbus kottelati türünün bazı biyolojik özelliklerinin ortaya çıkarılması amaç-lanmıştır.
Araştırmanın konusunu oluşturan Luciobar-bus kottelati örnekleri Ocak-Eylül 2007 tarihleri arasında, aylık periyodlarla, 20, 25, 30 ve 32 mm göz açıklığındaki fanyalı ağlar kullanılarak ya- kalanmıştır. Yakalanan 144 adet birey arazideki ön incelemeleri tamamlandıktan sonra %4’lük formalin solusyonunda tespit edilerek laboratuvara getirilmiştir. Balık örneklerinin boy ölçümleri 1 mm aralıklı balık ölçme cetveli ile, ağırlık ölçümleri ise 0.1 g hassasiyetli dijital terazi ile gerçekleştirilmiştir. Yaş tayininde pullardan yararlanılmıştır. Bu amaçla Lagler (1956)’e göre hazırlanan preparatlar küçük büyültmeli binoküler mikroskopta incelenerek yaş tayinleri yapılmıştır.
Boy-ağırlık ilişkisinin hesaplanmasında reg-resyon analizi yöntemi kullanılmıştır (Ricker, 1975)
W= a Lb
Burada ‘W’ gram cinsinden balığın total ağır-lığını, ‘L’ cm cinsinden balığın total uzunluğunu, “a” ve “b” katsayıları ise balık türüne göre deği-şen regresyon parametrelerini ifade etmektedir.
Von Bertalanffy büyüme eşitliği her yaşta gözlenen boylara bağlı olarak en küçük kareler yöntemi ile hesaplanmıştır (Sparre et al., 1989)
Lt= L∞ [1–e-k (t-to)]
Burada “Lt” t yaşındaki balık boyunu, “L∞” balıktaki büyüme eğimine bağlı kurumsal sonuş-maz (asimptotik) boyu, “k” büyüme katsayısını ve “t0” boyun sıfır olduğu ana dayanan varsayım yaşını ifade etmektedir.
Fulton kondisyon faktörünün hesaplanma-sında aşagıdaki formül kullanılmıştır (Bagenal, 1978).
K= (W*100)/L3
Adıgüzel Baraj Gölü’nden elde edilen 144 bi-reyin 32’si dişi (%22), 112’si erkek (%78) bi-reylerdir. I-VI yaşları arasında dağılım gösteren populasyonun büyük çoğunluğunu III (%26) ve IV (%30) yaşlarındaki bireyler oluşturmaktadır. Bütün yaş gruplarında erkek bireylerin dişilerden baskın olduğu populasyonda tüm bireyler için dişi:erkek oranı 1:3.5 olarak belirlenmiştir (Tablo 1). Kalabalık olması beklenen I. yaş grubunda dişi bireye rastlanmaması, erkek birey sayısının da azlığı kullanılan ağların göz açıklığına bağlan-abilir.
Populasyonun çatal boy dağılımı 13.2-32.3 cm arasında değişim göstermektedir. Populasyonun ¾’ünden fazlasını 20-30 cm boy aralığındaki bireyler oluşturmaktadır (Şekil 1).
Ağırlık değerlerinin 40.1-572.7 g arasında değiştiği populasyonda bireylerin büyük çoğunluğu (%71) 150-400 g aralığında yer almaktadır (Şekil 2).
Yaş gruplarına göre ortalama çatal boy ve ağırlık değerleri hem dişi hem de erkek bireyler için oldukça benzerdir. Ortalama çatal boy ve ağırlık değerleri tüm bireyler için I. yaştan itiba-ren sırasıyla 16.02, 20.54, 23.81, 26.28, 28.66, 30.50 cm ve 59.84, 137.27, 210.13, 281.02, 395.48, 449.52 g olarak hesaplanmıştır. Her iki eşey grubunda da IV. yaştan V. yaşa geçişteki ağırlık artışı diğer yaşlar arasındaki artıştan yak-laşık 1.5 kat fazla olmuştur (Tablo 2).
Balıklarda, boyca ve ağırlıkça büyüme olayı birbirlerinden farklı şekillerde gerçekleşmektedir. Genel olarak boyca büyüme, belli bir yaşa kadar devam edip duraklayabilir, fakat hiçbir zaman geriye dönüşü söz konusu değildir. Buna karşın, ağırlık artışı yaşam boyu devam eder, fakat ortam faktörlerine ve balığın biyolojik gelişimine bağlı olarak zaman zaman artış ve azalışlar gösterebi-lir. Ağırlık açısından meydana gelen bu dalga-lanmalarda beslenmenin yanı sıra üreme olayının da büyük rolü olabilmektedir (Balık, 1980).
Populasyona ait von Bertalanffy boyca bü-yüme denklemleri,
Dişi bireyler için,Lt = 35.60 [1–e-0.245(t+2.67)]
Erkek bireyler için, Lt = 38.00 [1–e-0.217(t +1.53)]
Tüm bireyler için, Lt = 37.09 [1–e-0.231(t+1.49)]
şeklinde hesaplanmıştır.
Bu sonuçlara göre, Luciobarbus kottelati tü-rünün ülkemiz içsularında uygun koşullar oldu-ğunda 40 cm total boya ulaşabileceği söylenebi-lir.
Boy-ağırlık ilişkisi parametreleri dişi, erkek ve populasyonun tümü için ayrı ayrı hesaplanmıştır. “a” değeri erkek bireylerde dişi ve tüm bireyler için hesaplanandan daha yüksektir. “b değeri ise hem erkek hem dişi hem de tüm bireyler için 3’ün üzerindedir. Dişi birey-lerde izometrik, erkek bireyler ve populasyonun tümünde allometrik tipte büyüme gözlenmiştir (Tablo 3). Dişi bireyler için diğerlerinden farklı tipte büyümenin görülmesi söz konusu eşeye ait birey sayısının azlığından kaynaklanmış olabile-ceği gibi, üreme olayının bir etkisi de olabilir.
Örnek populasyonun kondisyon faktörü değerleri dişi, erkek ve tüm bireyler için yaş grupları esas alınarak hesaplanmıştır. He-saplamada çatal boy değerleri kullanılmış olup, tüm bireyler için kondisyon değerleri 1.16-2.05 arasında değişmektedir. Ortalama-lar dikkate alındığında minimum ve maksi-mum kondisyon değerleri sırasıyla erkek I.yaşta (1.45) ve dişi IV. yaşta (1.67) göz-lenmiştir (Tablo 4).
Balık stoklarının karşılaştırılmasında, eşeysel olgunluğun zaman ve süresinin be-lirlenmesinde ve belirli bir süre zarfında beslenme aktivitesindeki değişimlerin belir-lenmesinde kullanılan kondisyon faktörü, tür içinde cinsiyete, yaşa, mevsime, cinsel ol-gunluk durumu ve üremeye, beslenme şart-ları ve habitata göre değişim gösterebilir (Avşar, 1998; Çetinkaya et al., 2010).
Luciobarbus kottelati populasyonundan elde edilen dişi ve erkek balıkların gonadları incelene-rek, üreme döneminin saptanmasına çalışılmıştır. Bu amaçla dişi ve erkek balıkların ortalama aylık gonadosomatik indeks değerleri hesaplanmıştır.
Dişi bireylere ait ortalama GSI değeri Mart ayında maksimuma ulaşırken, Nisan ayında ani- den düşmektedir. Erkek bireylerin ortalama GSI değeri ise Nisan ayında maksimuma, Mayıs ayında ise minimum düzeye ulaşmaktadır (Şekil 3). Dolayısıyla, hem GSI değerleri hem de arazi çalışmaları sırasındaki gözlemler ışığında Adıgü-zel Baraj Gölü’nde Luciobarbus kottelati popu-lasyonu için üremenin Mart-Mayıs aylarında ger-çekleştiği söylenebilir.
Bu çalışma ile iç sularımız için yeni bir tür olarak tanımlanan Luciobarbus kottelati türünün büyüme ve üreme özellikleri ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır.
Etlerinin lezzetli olması ve az kılçıklı olmaları nedeniyle Barbus türleri insan gıdası olarak önemli bir yer tutmakta olup, bu yönleriyle eko-nomik değere sahiptirler. Luciobarbus kottelati türü de, Adıgüzel Baraj Gölü’nde Cyprinus car-pio, Squalius cephalus ve Chondrostoma meand-rense ile birlikte gölün ekonomik türlerinden biri durumunda olup, yöre halkı tarafından avlan-makta ve taze olarak tüketilmektedir. Ancak, bı-yıklı balık türlerinin özellikle üreme dönemle-rinde yumurtalarının zehirli olduğu ve havyarla-rının tüketilmemesi, taze olarak tüketilirken de yumurtaların dikkatlice temizlenmesi ve ete bu-laşmasının önlenmesi gerektiği bilgisi kaynak-larda yer almaktadır (Coad, 2002).
Bu çalışmanın materyalini oluşturan Luci-obarbus kottelati bireyleri 2006/SÜF/09 no’lu araştırma projesi kapsamında toplanmış olup, projeyi destekleyen Ege Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Fon Saymanlığına ve proje çalışan-larına teşekkür ederiz.
Avsar, D., (1998). BalikçilikBiyolojisivePopulasyonDinamigi. BakiKitapveYayinevi, Adana, 303s.
Bagenal, T., (1978). Methods for Assessment of Fish Production in Fresh Waters, Blackwell Scientific Publications, London, 365 pp.
Balik, S., (1980). GedizNehrindekiBarbuspectoralisHeckel, 1843 PopulasyonunBiyo-EkolojisiÜzerineArastirmalar., TÜBITAK VII. BilimKongresi, 6-8 Ekim 1980, Aydin: 245-259.
Coad, B.W., (2011). Freshwater Fishes of Iran. First posted 26 February 2002 at www.briancoad.com, maintained by Brian W. Coad and Nicholas P. Coad, Ottawa, Ontario, Canada.
Çetinkaya, O., Şen F., Elp, M., (2010). BalıklardaBüyümeveBüyümeAnalizleri. In: Karataş M. (Eds.), BalıkBiyolojisiAraştırmaYöntemleri. Nobel KitapDağıtım A. Ş. Ankara, 93-122.
DSI, (2011). www.dsi.gov.tr
Fricke, R., Bilecenoglu, M., Sari, H.M., (2007). Annotated checklist of fish and lamprey species (Gnathostomata and Petromyzontomorphi) of Turkey, including a Red List of threatened and declining species. StuttgarterBeiträgezurNaturkunde, A, 706 169 s.
Froese R., Pauly, D., (2011). Fishbase World wide web electronic publication www.fishbase.org, version (02/2011).
Lagler, L.K., (1956). Freshwater Fishery Biology, W. M. C., Brown Company, Iowa, 421.
Ricker, W.E., (1975). Computation and Interpretation of Biological Statistics of Fish Population, Bulletin of the Fisheries Research Board of Canada, 191, 382 pp.
Topkara, T.E., Balik, S., (2004). AvsarBarajGölü’ndekiBiyikliBalikPopulasyonununBiyolojikYöndenIncelenmesi, EgeÜniversitesi Su ÜrünleriDergisi, 21(3-4): 253-256.
Turan, D., Ekmekçi, F.G., İlhan, A., Engin, S., (2008). Luciobarbuskottelati, a new species of barbel (Teleostei: Cyprinidae) from the Büyük Menderes River, Turkey, with rediagnose of L. lydianus, Zootaxa, 1824: 35-44.
Sparre, P., Ursin, E., Venama, S.C., (1989). Introduction to Tropical Fish Stock Assessment, Part 1, Manual. FAO Fisheries Technical Paper. No:306.1, Roma, FAO, 337 pp.