Journal of FisheriesSciences.com

Keywords

Trabzon coast, bottom trawl, composition, density, CPUA

Giri?

Türkiye’de avlanan su ürünlerinin büyük bir bölümü (%90’?) denizlerden gelmektedir. Karadeniz’de avlanan bal?klar toplam avc?l???n %82‘sini olu?turmaktad?r. Do?u Karadeniz Bölgesi (Samsun-Gürcistan s?n?r?) Türkiye'nin en önemli bal?kç?l?k sahas?n? olu?turmaktad?r. Karadeniz de avc?l?k yoluyla elde edilen üretimin 2006 y?l?nda %56’s?, 2007 y?l?nda ise %66’s? Do?u Karadeniz'den sa?lanm??t?r (Anonim, 2008a). Do?u Karadeniz'de ticari öneme sahip türlerin populasyon özelliklerinin bilinmesi ve önceden tespit edilmesi önem ta??maktad?r.

Ülkemizde avlanan bal?klardan mezgit (Merlangius merlangus), hamsi (Engraulis encrasicolus) ve istavritten (Trachurus mediterraneus) sonra en çok avlanan bal?k türüdür. Türkiye’nin mezgit üretiminin 2006 ve 2007 y?llar?nda s?ras?yla %75 ve %55’i Do?u Karadeniz'den sa?lanm??t?r (Anonim, 2008a). Barbun bal???n?n (Mullus barbatus) Do?u Karadeniz’deki üretimi mezgit düzeyinde olmasa da, trol avc?l???nda mezgit ile birlikte ba?l?ca ekonomik türü olu?turmaktad?r. Barbun denizlerimizdeki toplam üretimi 2006 ve 2007 y?llar?nda s?ras?yla 2617 ve 2091 tondur. Bu üretim miktar? içerisinde Do?u Karadeniz’in pay? barbun için s?ras?yla % 31 ve %27’dir. Ekonomik önemi çok yüksek olan kalkan bal??? tüm denizlerimizde 2006 ve 2007 y?llar?nda s?ras?yla 807 ve 769 ton yakalanm??t?r. Bunun 2006 y?l?nda %60’? ve 2007 y?l?nda %46’s? Do?u Karadeniz’den elde edilmi?tir (Anonim, 2008a).

K?ta sahanl???n?n dar olmas?ndan ve dip topo?rafik yap?s? bak?m?ndan dolay? Do?u Karadeniz bölgesi 1380 say?l? Su Ürünleri Kanunu hükümleri uyar?nca trol avc?l???na sürekli kapal? bir bölgedir (Anonim, 2008b). Bu nedenle bölgede bulunan demersal bal?k türleri konusunda yap?lan çal??malar daha çok mezgit ve barbunya ile ilgilidir. Do?u Karadeniz Türkiye’de avlanan toplam demersal bal?k miktar? bak?m?ndan ilk s?rada yer almas?na ra?men demersal bal?k stoklar? üzerine bir izleme projesi mevcut de?ildir. Bu nedenler do?rultusunda yap?lan çal??mayla; demersal bal?k çe?itlili?inin ve toplam av miktar?n?n belirlenmesi, av içerisindeki türlerin oranlar?n?n, boy gruplar? ve birim alandaki miktarlar?n?n ayl?k ve derinli?e ba?l? olarak tespit edilmesi amaçlanm??t?r.

Materyal ve Metot

Örneklemeler, Ocak-Aral?k 2007 tarihleri aras?nda, dip yap?s? itibari ile trol çekmeye en uygun bölge olan Trabzon Havaalan? aç?klar?nda 0-20m, 21-40m ve 41-60m derinliklerde, Trabzon Su Ürünleri Merkez Ara?t?rma Enstitüsü (SUMAE)’ne ait ARA?TIRMA–1 gemisiyle ayl?k olarak yap?lm??t?r (?ekil 1). Standart trol çekimleri, torba göz aç?kl??? 12 mm, a??z geni?li?i 22.5 metre olan trol a?? ile 2.5 mil/saat sabit h?zda 30 dakika sürmü?tür. Trol çekimi yap?lan sahan?n koordinatlar?;

?ekil 1. Çal??ma sahas?
Figure 1. Study area

?ekil 2. Birim alanda yakalanan ürünün göre de?i?imi (CPUA) (kg-km-2)
Figure 2. Mean change of catch per unit (CPUA) (kg-km-2)

?ekil 3. Birim alanda yakalanan ortalama ürünün aylara göre de?i?imi (CPUA) (kg-km-2)
Figure 3. Montly mean change of catch per unit (CPUA) (kg-km-2)

Ba?lang?ç : 40°59’022’’N - 39°50’435’’E Biti? : 40°59’559’’N - 39°49’110’’E noktalar?na denk gelmektedir

Trol çekimleri sonucunda neticesinde a?dan ç?kan materyal önce y?kanm?? ve çamurdan temizlenmi?tir. Daha sonra ç?kan canl? materyal türlere göre ayr?lm??t?r. Güverteye al?nan avdan 1/10 oran?nda rastgele örnekleme yap?lm??t?r. Baz? türler ise vatoz (Raja clavata), kalkan (Psetta maxima), pisi (Platichthys flesus), köpek bal??? (Squalus acanthias), t?rpana (Dasyatis pastinaca) toplam örnek içerisinden seçilerek al?nm??t?r. Al?nan örnekler biyoloji laboratuar?nda ayn? gün taze olarak çal???lm??t?r. Her türe ait miktar say?ca ve a??rl?kça tespit edilmi?tir. Birim alana dü?en av miktar? Pauly (1984), Sparre et al., (1989) ve Erkoyuncu (1995)’e göre hesaplanm??t?r.

b= Cw/A

b: Birim alandaki bal?k miktar? (kg/km-2), Cw: Av miktar? (kg), A: Her çekimde taranan alan (km2).

A= t*v*h*q

A: her çekimde taranan alan (km2), v: trol çekim h?z? (km/saat), h: Mantar yaka uzunlu?u (km), t: Çekim süresi (saat), q: Katsay? (0,5) (Bingel, (2002)’ye dayanarak 0,5 olarak al?nm??t?r).

Birim alandaki miktarlar?n?n istatistiksel analiz ve de?erlendirilmesinde varyans analizi ve ttesti, derinliklere göre boy da??l?m?nda önce Kruskal-walis testi yap?larak fark olup olmad???na bak?ld?, fark durumunda çoklu kar??la?t?rma testi yap?lm??t?r.

Bulgular ve Tart??ma

Tür Kompozisyonu

Üç farkl? derinlikte ayl?k olarak yap?lan ça-l??malarda toplam 36 trol sörveyi gerçekle?tiril-mi?tir. Çal??ma sahas? 25 km2’dir. Ara?t?rma sü-resince her üç derinlikte bir çekimde 0.026 km2 den y?ll?k 0.312 km2’lik alan taranm??t?r. Farkl? derinliklerde gerçekle?tirilen trol çekimlerinde 25 familyaya ait 28 tür bal?k (3’ü k?k?rdakl?), 2 fa-milyaya ait 2 tür eklem bacakl? ve 3 familyaya ait 3 tür yumu?akça olmak üzere toplam 33 tür orga-nizma tespit edilmi?tir.

Elde edilen su ürünlerinin toplam miktarlar?na bak?ld???nda 3571 kg (%59.24) kemikli bal?k, 2419 kg (%40.12) k?k?rdakl? bal?k, 6 kg (%0.10) kabuklu ve 32.5 kg (%0.54) yumu?akça elde edilmi?tir. Tüm av kompozisyonu içerisinde Merlangius merlangus % 47.12’lik oranla ilk s?-rada bulunurken, Raja clavata %32.11 ile ikinci s?rada ve Mullus barbatus %7.45 ise üçüncü s?-rada yer alm??t?r. Psetta maxima ile P. flesus luscus ise s?ras?yla %1.73 ve %0.16’l?k bir paya sahip olmu?tur (Tablo 2).

0 – 20 m derinlikte yap?lan trol çekimlerinde elde edilen su ürünlerinin %59.52’sini k?k?rdakl? bal?klar ve %32.08’s?n?da kemikli bal?klar olu?-turmaktad?r. (Tablo 1). Kemikli bal?klardan M. barbatus %21.84 ve P. maxima %3.29’luk oran ile yer almaktad?rlar. K?k?rdakl? bal?klardan R. clavata, Dasyatis pastinaca ve Squalus acanthias s?ras?yla %38.78, %16.00 ve %4.75 oranlar?nda bulunmu?tur (Tablo 2).

Tablo 1. Farkl? derinliklerdeki tür kompozisyonunun a??rl?kça da??l?m?
Table 1. According to weight, composition of species is distributions in the different depth

Tablo 3. M. merlangus, P. maxima, M. barbatus ve P. flesus türlerinin aylara ve derinliklere göre a??rl?kça da??l?m? (%) ile yo?unluk miktarlar? (Y: Türlerin aylara göre yo?unlu?u)
Table 3. According to months and dephts, weight (%) and density of M. merlangus, P. maxima, M. barbatus and P. flesus

21 – 40 m derinlikten elde edilen türlerin %50.25’ini k?k?rdakl? bal?klar ve %45.99’unu

]kemikli bal?klar olu?turmu?tur (Tablo 1). Kemikli bal?klardan M. merlangus %35.80 ve M. barbatus %3.97’lik oran ile yer alm??t?r. K?k?rdakl? bal?k-lardan R. clavata, D. pastinaca ve S. acanthias s?ras?yla %43.86, %5.08 ve %1.32 oranlar?nda bulunmu?tur (Tablo 2).

41 – 60 m derinlikte elde edilen tür kompo-zisyonunun %74.29’unu kemikli bal?klar ve %23.08’ini k?k?rdakl? bal?klar olu?turmu?tur (Tablo 1). Kemikli bal?klardan M. merlangus %69.39 ve M. barbatus %3.16’l?k oran ile yer alm??t?r. K?k?rdakl? bal?klardan R. clavata, D. pastinaca ve S. acanthias s?ras?yla %19.86, %0.31 ve %2.92 oranlar?nda bulunmu?tur (Tablo 2).

Boy Kompozisyonu

M. merlangus, M. barbatus, P. maxima ve P. flesus’un ortalama toplam boylar?n?n derinliklere göre de?i?imi Tablo 4’de verilmi?tir. M. merlangus ve M. barbatus bal?klar?nda derinlik-ler aras?nda ortalama boylar? aras?nda gözlenen fark?n istatistiksel olarak önemli oldu?u (P<0.05) yani derin sularda daha büyük bal?klar avlanm??-t?r. P. maxima ve P. flesus bal?klar?n da ise derin-likler aras?nda ortalama boylar? aras?nda gözlenen fark istatistiksel olarak önemsiz (P>0.05) oldu?u bulunmu?tur.

Tablo 4. Derinliklere göre M. merlangus, M. barbatus, P. maxima ve P. Flesus’un ortalama boylar? (L±Std H)
Table 4. Acording to depths, avarage lenghts of M. merlangus, M. barbatus, P. maxima and P. flesus (L±Std H)

Bal?klar?n?n boy kompozisyon da??l?m? dik-kate al?nd???nda M. merlangus 6.5 ile 29 cm, M. barbatus 5.0 ile 22.5 cm, P. maxima 19–65 cm ve P. flesus 16–40 cm aras?nda de?i?im göstermi?tir. M. merlangus için 12 cm lik ilk üreme boyu (Çilo?lu, 1997) dikkate al?nd???nda bal?klar?n % 35.14’ünün bu boydan büyük oldu?u tespit edil-mi?tir. M. barbatus için 11 cm lik ilk üreme boyu (Genç, 2000) dikkate al?nd???nda bal?klar?n % 35.27’sinin bu boydan büyük oldu?u tespit edil-mi?tir.

Çal??ma, Do?u Karadeniz k?y?lar?nda trol av-c?l???na kapal? olan bölgede (Anonim, 2008b) se-çici olmayan a? ile yap?lm??t?r. Dip trolünden ç?-kan demersal türlerin da??l?m?, M. merlangus, M. barbatus, P. maxima ve P. flesus türlerinin av kompozisyonuna ait de?erler ile birim alandaki yo?unluklar? hesaplanm??t?r.

Bu çal??mada 25 familyaya ait 28 tür bal?k (3’ü k?k?rdakl?), 2 familyaya ait 2 tür eklem ba-cakl? ve 3 familyaya ait 3 tür yumu?akça olmak üzere 33 organizma av kompozisyonundan ç?k-m??t?r. Tüm av kompozisyonu içerisinde M. merlangus % 47,12’lik oranla ilk s?rada bulunur-ken, R. clavata %32,11 ile ikinci s?rada ve M. barbatus %7,45 ise üçüncü s?rada yer alm??t?r. P. maxima ile P. flesus luscus ise s?ras?yla %1,73 ve %0,16’l?k bir paya sahip olmu?tur.

Erdem (2000), dip trol a?lar? ile yap?lan çok türlü avc?l?kta, av sahas?n?n derinli?ine ba?l? ola-rak M. barbatus ve M. merlangus bal?klar?n?n he-def av? olu?turduklar?n?, bunun yan?nda T. mediterrenaus, P. maxima, A. follax, P. flesus ve Gobidae sp. türlerinin yan av? olu?turdu?unu bil-dirmi?tir. Bu bal?klar?n av verimi ve kompozis-yonu mevsime ve sahaya göre de?i?iklik göster-mektedir. Mevcut çal??mada ile benzerlik gös-termektedir.

Çilo?lu (2005), ayn? trol sahas?nda gerçekle?-tirdi?i çekimler sonunda dominant durumda M. merlangus (%44,7)’un bulundu?unu bildirmi?tir. M. merlangus’u %31,6’l?k oranla S. acanthias izlemektedir. Ayn? ara?t?rmac? Rize, Sarayköy-Çayeli mevkiinde gerçekle?tirdi?i dip trol çe-kimlerinde ise av kompozisyonlar? içinde ilk s?-ray? %40,2’lik oranla M. merlangus’un ald???n? rapor etmi?tir. Di?er ekonomik türlerden olan M. barbatus’un %19,2’lik oranla 2. s?rada, S. acanthias ise %19’l?k oranla 3. s?rada bulundu-?unu bildirmi?tir. Çilo?lu ve ark (2002)’n?n bul-mu? oldu?u S. acanthias oran? mevcut çal??mada bildirilenden çok yüksek ç?km??t?r. S. acanthias’?n sürü olu?turma ve göç gibi davran?? özelliklerinden dolay? farkl? çal??malarda de?i?ik oranlarda tespit edilmesi do?al bir durumdur (Vince, 1991; Fahy, 1992; Demirhan, 2004; 2005).

Ocak-Aral?k 2007 tarihleri aras?nda ayl?k ola-rak yap?lan dip trolü çekimlerinde M. merlangus, M. barbatus, P. maxima ve P. flesus türlerinin mevsimlere ve derinli?e ba?l? olarak da??l?m gösterdi?i tespit edilmi?tir. Da??l?m?n nedenleri aras?nda s?cakl???n en önemli faktörü olu?turdu?u farkl? ara?t?rmac?lar taraf?ndan bildirilmi?tir (??men, 1995; Genç, 2000).

Genç (2000), bulunma oran? bak?m?ndan M. barbatus’un su s?cakl???n?n en dü?ük oldu?u Ocak-Nisan aylar?nda 51 - 100m derinliklerde bulundu?unu ve trol av kompozisyonunu %11.24-%13.60’? aras?nda temsil etti?ini bildir-mi?tir. Ayn? ara?t?rmac? M. barbatus’un üreme dönemi olan may?s-temmuz aylar? (Genç, 2000) aras?nda üremek için daha çok s?? sular? tercih etti?ini bildirmi?tir. Bal?klar?n farkl? derinliklere vertikal ve horizontal göç etmelerinin sebepleri aras?nda üreme, beslenme, fizikokimyasal para-metreler (s?cakl?k, çözünmü? oksijen, besin ele-mentleri) gösterilebilir.

Zengin (2000) taraf?ndan yap?lan P. maxima bal???n?n biyoekolojik özellikleri ve populasyon parametrelerinin belirlenmesine yönelik ayn? bölgede yap?lan çal??mada 0–50 m ve 50–100 m derinliklerde ki yo?unlu?un s?ras?yla 128,31 kg-km-2 ve 44,1 kg-km-2 olarak hesaplam??t?r. Do?u Karadeniz Bölgesi pelajik bal?k, özellikle hamsi, avc?l???n?n en fazla yap?ld??? avc?l?k sahas?d?r. Pelajik bal?klar?n azalmas? ile birlikte bal?kç?lar demersal bal?k avc?l???na yönelmektedir. Kalkan bal?klar? ekonomiklik ve et kalitesi yönünden Türkiye ticari bal?kç?l???n?n en önemli türü ara-s?nda bulunmaktad?r. Stoklar?n?n korunmas? ve iyi bir yönetim stratejisi ile milli ekonomiye kat-k?s? art?r?labilir (Zengin ve Düzgüne?, 2003).

Çilo?lu (2005) Rize ve Trabzon sahillerinde P. flesus’un av kompozisyonu içerisindeki ora-n?n? ve birim alandaki yo?unlu?unu inceledi?i çal??mada; Rize sahillerinde taranan alan 1.8 km2, elde edilen P. flesus miktar? 9.9 kg, Trabzon sahillerinde ise taranan alan 5.2 km2, elde edilen pisi bal??? miktar? 17 kg bal?k dü?tü?ünü bildir-mi?tir. Pisi bal??? her ne kadar Do?u Karadeniz Bölgesinde birincil av? olu?turmasa da yap?lan yo?un avc?l???n bask?s? alt?nda kald???ndan populasyonlar? önemli ölçüde azalma göstermi?-tir.

Farkl? derinliklerden yakalanan M. merlangus ve M. barbatus’un boy kompozisyonu kar??la?t?-r?ld???nda 41 - 60m derinlikteki sularda daha bü-yük boydaki bal?klar?n bulundu?u görülmektedir. Bu sonuçlar Erdem ve ark., (2007)’nin yapt??? çal??ma ile benzerlik göstermektedir. Farkl? ara?t?rmac?lar (??men, 1995; Genç, 2000) taraf?n-dan bildirilen M. merlangus ve M. barbatus’un s?ras?yla 12 ve 11 cm’lik ilk üreme boyu dikkate al?nd???nda, derin suda yap?lan avc?l???n?n stokun devaml?l??? aç?s?ndan daha etkili olaca?? söylene-bilir.

P. maxima’n?n boy kompozisyonun %52’sinin, Tar?m ve Köy ??leri Bakanl??? Ko-ruma Kontrol Genel Müdürlü?ünün (Anonim, 2008b) ticari amaçl? avlamay? düzenleyen sirkü-lerinde, minimum avlanmas? gereken boy olan 40cm’den büyük oldu?u belirlenmi?tir. P. flesus’un %90’n?n?n minimum avlanmas? gereken boy olan 20 cm’ den (Anonim, 2008b) büyük ol-du?u belirlenmi?tir. P. maxima ve P. flesus, Do?u Karadeniz’de özellikle uzatma a?lar?yla bol miktarda yakalanmaktad?r.

Sonuç

Do?u Karadeniz trol bal?kç?l???na kapal? bir bölge olsa da; yap?lan çal??mayla tür kompozis-yonu ortaya konulmu? ve geçmi? y?llarda yap?lan çal??malarla kar??la?t?r?larak türlerin bulunma oranlar? hakk?nda de?erlendirmeler yap?lm??t?r. Tür kompozisyonunda k?k?rdakl? bal?klar %40 oran?n?n da yer al?rken, kemikli bal?klar %59 oran?nda yer alm?? ve bunun %47’sini M. merlangus türü olu?turmu?tur. K?k?rdakl? bal?klar üzerine av bask?s?n?n olmamas? bu türlerin oran?-n?n önceki y?llara göre artt???n? göstermektedir. M. barbatus ve M. merlangus’un boyca büyük bireyleri daha derin sularda bulunmu?lard?r. Av-c?l???n derin sularda yap?lmas? ekonomik aç?dan daha verimli olaca?? dü?ünülmektedir.

Te?ekkür

Bu çal??ma Pisi Bal??? (Platichthys flesus luscus)’n?n Kültüre Al?nabilirli?inin Ara?t?r?lmas? Projesi kapsam?nda yap?lm??t?r.

Çal??man?n gerçekle?tirilmesi s?ras?nda yar-d?mlar?n? esirgemeyen Ara?t?rma - 1 gemisi per-soneline te?ekkür ederiz.

References

1. nAnonim, (2008a). Su ürünleriIstatistikleri, T.C. BasbakanlikTürkiyeIstatistikKurumu. www.tuik.gov.tr
2. nAnonim, (2008b). DenizlerdeveIçsulardaticariamaçlisuürünleriavciliginidüzenleyen 2006–2008 avdönemineait 37/1 nolu sir-küler. T.K.B., K. K. GenelMüdürlügü, Ankara (2006-2008) 4-10
3. nBingel, F., (2002). BalikPopulasyonlarinin In-celenmesi. BakiKitapveYayinevi, 404s, Adana
4. nBingel, F., Bekiroglu, Y., Gücü, A.C., Niermann, U., Kideys, A.E., Mutlu, E., Dogan, M., Ka-yikçi, Y., Avsar, D., Genç, Y., Okur, H., Zengin, M., (1996). Karadenizstoktespitprojesi. Balikçilikarastirmalari. Final Ra-poru. DEBÇAG 74/G, DEBÇAG 139/G ve DEBAG 115/G, Dnz. Bil. Ens. Erdemli, Içelve S.Ü.A.E. Trabzon. 172 s, 1996
5. nÇiloglu, E., (1997). Vertical distribition and population parameters of whiting Eastern coast of Trabzon, Yükseklisanstezi. Istan-bulÜniversitesi 59s
6. nÇiloglu, E., (2005). Trabzon-RizesahillerindePisiBaliginin (Platichthysflesusluscus Pa-las 1811) çesitliavkompozisyonlariiçeri-sindekioranivebirimalandakiyogunlugu, EgeÜniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 22(1-2): 35–38
7. nÇiloglu, E., Sahin C., Gözler, A.M, Verep, B. (2002). MezgitBaliginin (MerlangiusmerlanguseuxinusNordmann, 1840) DoguKaradenizsahillerindevertikaldagilimivetoplamaviçindekiorani, EgeÜniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 19(3-4): 303-309
8. nDemirhan, S.A., (2004). DoguKaradeniz’deMahmuzluCamgözün (Squalusacanthias, Linn, 1758) Biyo-EkolojikÖzellikleriDok-toraTezi, KTÜ, Fen BilimleriEnstitüsü,BalikçilikTeknolojisiMühendisligiAnabi-lim Dali, Trabzon
9. nDemirhan S.A., Seyhan, K., Engin, S veMaz-lum, R.E., (2005). DoguKaradeniz de diptrolüavkompozisyonu, Ulusal Su Günleri, TürkSuculYasam Dergisi, 2(3): 588s
10. nErdem, Y., (2000). KaradenizSartlarindaYerli Dip Trolü Ile Italyan Dip Trolünün Av Ve-rimiveSeçicilikGücüYönündenKarsilasti-rilmasi. Su ÜrünleriSempozyumu, (22–24 Eylül–2000 Sinop), BildirilerKitabi, 316–236
11. nErdem, Y., Özdemir, S., Erdem., E. veÖz-demirBirinci, Z. (2007). Dip Trolü Ile IkiFarkliDerinlikteAvlananMezgit (Gadusmerlanguseuxinus N. 1840) Ba-liginin Av Verimive Boy Kompozisyo-nununDegisimi, Ulusal Su GünleriSempozyumu, 16–18 Mayis 2007, An-talya
12. nErkoyuncu, I. (1995). BalikçilikBiyolojisivePopulasyonDinamigi. OndokuzMayisÜni-versitesiYayinlari, Samsun, 265s
13. nFahy, E., (1992). The western spurdogSqualusacanthias L. fishery in 1989 and 1990, with observations on the further development of the gillnet fishery directed on the species. Fisheries Bulletin (Dublin) No. 11 (1992)
14. nGenç, Y., (2000). TürkiyeninDoguKaradenizKiyilarindakiBarbunya (Mullusbarbatusponticus, Ess. 1927) BaligininBiyoekolojikÖzelliklerivePopulasyonParametreleri. DoktoraTezi, KaradenizTeknikÜniversitesi Fen BilimleriEnstitüsü, 183 s
15. nIsmen, A., (1995). The Biology and Population Parameters of the Whiting ( M. merlanguseuxinus N. ) in the Turkish Coast of the Black Sea, DoktaraTezi, ODTÜ DenizBilimleriEnstitüsü, Içel (1995) 82
16. nPauly, D., (1984). Fish population dynamics in tropical waters. A manual for use with prog.calc. ICLARM Studies and Reviews 8, Manila, Phillippines, 325 p
17. nSparre P., Ursin E., Venema S.C., (1989). Introduction to tropical fish stock assessment Part 1, FAO Fish. Tech. Pap. No 306/1:337p
18. nVince, M.R., (1991). Stock identity in spurdog (Squalusacanthias L.) around British Isles, Fisheries Research, 12: 341–354. doi:10.1016/0165-7836(91)90017-A
19. nZengin, M., (2000). Türkiye’ninDoguKaradenizKiyilarindakiKalkan (Scopthalmusmaeoticus Pallas, 1811) BaligininBiyometrikÖzelliklerivePopulasyon Para-metreleri. DoktoraTezi. KTÜ Fen BilimleriEnstitüsüBalikçilikTeknolojisiMühendis-ligiAnabilim Dali, s. 222, Trabzon
20. nZengin, M., Düzgünes, E., (2003). Variations on the turbot (Svopthalmusmaeoticus) stoks in the South-eastern Black sea during the last decade and comments on fisheries management. Workshop on demersal research in the Black Sea&Azov Sea, 15–17 April 2003, Sile, Turkey.