- (2014) Volume 8, Issue 3
Ali İlhan*, Hasan M. Sarı, M. Ruşen Ustaoğlu/
Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri Temel Bilimler Bölümü, İçsular Biyolojisi Anabilim Dalı İzmir-Türkiye
Received Date: 31.05.2013 / Accepted Date: 19.11.2013 / Published Date: 29.06.2014
The present work is aimed at determinig the fish fauna of the Gönen Stream. Fort his purpose, four different seasonal field studies were performed during 2010 and 2011. Fish samples were collected from 13 stations located betwen spring and downstream by electrofishing. 14 taxon belonging to the Salmonidae, Cyprinidae, Cobitidae, Siluridae ve Gobiidae families (Alburnus chalcoides, Barbus oligolepis, Cyprinus carpio, Carassius gibelio, Phoxinus phoxinus, Pseu-dorasbora parva, Rhodeus amarus, Rutilus rutilus, Squalius cii, Vimba vimba, Cobitis fahirae, Salmo trutta, Silurus glanis, Neogobius fluviatilis) in Salmonidae, Cyprinidae, Cobitidae, Silu-ridae and Gobiidae families were determined in the stream. Carassius gibelio, Cyprinus carpio, Pseudorasbora parva, Rutilus rutilus, Silurus glanis species were reported at the first time in the Gönen Stream by this study. As a result of this research, it was stated that the most abun-dant fish diversity belonged to the dam lake which is located in the centre of the river and sluices of regulator, and the dominancy of the fish groups belonged to Cyprinidae familia with ten species.
Gönen stream, Ichthyofauna, Distribution, Alien species
Yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sanayi hızlı bir gelişme göstermeye başlamıştır. Hal böyle olunca, sanayi faaliyetlerinin özellikle çev-re kirliliği üzerindeki olumsuz sonuçları da gözle görülür şekilde artmıştır. Bu olumsuz gelişmeden sucul ekosistemler ve barındırdıkları canlı toplu-lukları daha fazla etkilenmektedir. Balıklar ya-şam alanlarını oluşturan sucul sistemlerdeki deği-şimlerden en çok etkilenen canlılardandır. Gönen Çayı havzası, bölgede son yıllarda başlayan ma-dencilik faaliyetleri, artan tarımsal faaliyetler ve bunun sonucunda sulamaya yönelik oluşturulan suni göletler ile artan sanayi faaliyetlerinden yo-ğun şekilde etkilenmektedir.
Gönen Çayı yaklaşık 134 km uzunluktadır. Kaz dağının doğuya doğru uzantısı olan Eybek dağları, kuzeydoğuya doğru uzantısı olan Gürgen dağı, Kocakatran dağı ve Küçükkatran dağından doğmakta ve birçok kolu Agonya ovasında top-lanmaktadır. Daha sonra derin vadileri kat ederek Gönen ovasına açılmakta ve Erdek Körfezinden Marmara Denizi’ne ulaşmaktadır (Saraçoğlu, 1990).
Gönen Çayı’nın balık faunası ile ilgili olarak günümüze kadar iki farklı çalışma yer almaktadır (Geldiay, 1972; Sarı ve diğ. 2006). Ayrıca, Gö-nen Çayı balıklarından tatlısu kolyozu’nun biyo-lojik özellikleri üzerine yapılmış olan bir çalışma bulunmaktadır (Başdemir ve diğ. 2010).
Bu çalışmada, Gönen Çayı balık faunasının günümüzdeki durumu, bolluğu ve geçen süre zar-fındaki değişimin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Gönen Çay’ ındaki balık faunasının tespiti amacıyla, üst havzadan denize ulaştığı bölgeye kadar yer alan kesimde, tüm yıl boyunca kuru-mayan ve çayın farklı kollarını temsil edecek şe-kilde tespit edilen 13 istasyondan örnekleme ya-pılmıştır (Şekil 1). Örnekleme istasyonlarının tamamı akarsu üzerinde olup, örneklemeler “SAMUS 725 G” model elektroşoker cihazı ile gerçekleştirilmiştir. Elde edilen balık örnekleri fotoğraflanıp, yüksek dozda fenoksietanole (1 ml/l) maruz bırakılarak ötenazi yapıldıktan sonra formalin ile tespit edilerek laboratuvara getiril-miştir. Laboratuvarda tür ve alttür düzeyinde teşhisleri yapılan örnekler etiketlenerek Ege Üni-versitesi Su Ürünleri Fakültesi Müzesi (ESFM) İçsu balıkları seksiyonunda kayıt altına alınmış-tır.
Şekil 1. Gönen Çayı üzerinde örnekleme istas-yonları
Figure 1. Sampling stations in Gönen river
Balıkların tür teşhislerinde, bu konuda yapıl-mış olan çeşitli çalışmalardan yararlanılmıştır (Erkakan ve diğ. 1999; Geldiay ve Balık, 2007; Kottelat ve Freyhof, 2007; Kuru, 1980; Miller, 1986; Özuluğ ve Freyhof, 2011; Turan ve diğ. 2009).
Ayrıca, örnek alınan istasyonların su sıcaklığı, özgül elektriksel iletkenliği ve tuzluluğu “YSI 30 model SCTmetre” ile; sudaki çözünmüş oksijen miktarı ve oksijen doygunluğu “WTW Oxi 330 model Oksijenmetre” ile, pH’ı “WTW pH 330 model pHmetre” ile yerinde ölçülmüştür.
Yapılan örneklemeler sonucunda Gönen Ça-yı’nda 14 tür belirlenmiştir.
Ordo: SALMONIFORMES
Salmo trutta (Duméril, 1858)
Ordo: CYPRINIFORMES
Familia: Cyprinidae
Alburnus chalcoides (Güldenstädt, 1772)
Barbus oligolepis Battalgil, 1941
Carassius gibelio (Bloch, 1782)
Cyprinus carpio Linnaeus, 1758
Squalius cii (Richardson, 1857)
Phoxinus phoxinus (Linnaeus, 1758)
Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel, 1846)
Rhodeus amarus (Bloch, 1782)
Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758)
Vimba vimba (Linnaeus, 1758)
Familia: Cobitidae
Cobitis fahirae Erk'akan, Atalay-Ekmekçi & Nalbant, 1998
Ordo: SILURIFORMES
Ordo: SILURIFORMES
Silurus glanis Linnaeus, 1758
Ordo: PERCIFORMES
Familia: Gobiidae
Neogobius fluviatilis (Pallas, 1814)
Gönen Çayı balık faunasının ağırlıklı olarak Cyprinidae familyası (∼%71, 10 tür) üyelerinden oluştuğu, Salmonidae, Cobitidae, Siluridae ve Gobiidae familyalarının da 1’er türle temsil edil-diği görülmektedir (Tablo 1).
Tablo 1. Gönen Çayı'ndaki balık türlerinin istasyonlara göre birey sayıları
Table 1. Specimen number of fish species by stations in Gönen River
Türlerin akarsu havzasındaki yayılışları ince-lendiğinde S. cii 12 istasyonda tespit edilmiş olup, en sık rastlanan tür olmuştur. B. oligolepis ve C. fahirae ise 10 istasyonda tespit edilmiştir. S. trutta ve S. glanis türlerine ise sadece 1 istas-yonda rastlanmıştır (Tablo 1).
Türlerin tüm havzadaki yoğunlukları incelen-diğinde rastlanma sıklığına benzer şekilde S. cii (%29.77), B. oligolepis (%20.51), R. amarus (%14.27) ve C. fahirae (%11.39) türlerinin en ka-labalık grupları oluşturduğu görülmektedir (Tablo 1).
Gönen Çayı balık faunasının tespitine yönelik yapılan bu çalışmada 5 familyaya ait 14 tür belir-lenmiştir. Gönen çayının balık faunası ile ilgili olarak, Kaz Dağları’ndaki alabalık populasyonla-rı üzerine yapılmış bir çalışmada Salmo trutta macrostigma alttürünün varlığı bildirilmiştir (Geldiay, 1972). Gönen çayını da içeren Biga Ya-rımadası’ndaki içsuların balık faunasına yönelik olarak yapılmış olan çalışmada ise Gönen Ça-yı’ndan Salmo trutta macrostigma (Salmo trutta), Leuciscus cephalus (Squalius cii), Rhodeus ama-rus, Phoxinus phoxinus, Vimba vimba, Chalcal-burnus chalcoides (Alburnus chalcoides), Barbus tauricus escherichi (Barbus oligolepis), Cobitis fahirae, Neogobius fluviatilis olmak üzere 4 fa-milyadan 9 taksonun varlığı bildirilmiştir (Sarı ve diğ. 2006). Ayrıca, Gönen Çayı’nın bir kolu olan Çakırköy Deresi’nden Alburnus chalcoides türü-nün biyolojik özellikleri üzerine yapılmış bir ça-lışma yer almaktadır (Başdemir ve diğ. 2010). Bu çalışmada Gönen Çayı’nda söz konusu türlerin yanı sıra Cyprinidae familyasından Carassius gi-belio, Cyprinus carpio, Pseudorasbora parva ve Rutilus rutilus ile Siluridae familyasından Silurus glanis olmak üzere 5 yeni türün varlığı da ortaya çıkarılmıştır. Söz konusu türlerin daha önce tespit edilememiş olması bu çalışmada daha farklı alan-lardan örnekleme yapılması ile açıklanabilir. Ay-rıca, Carassius gibelio ve Pseudorasbora parva gibi yabancı türlerin de balık aşılamaları sırasın-da istenmeden ortama girmiş olabileceği düşünü-lebilir.
Gönen Çayı Havzasında balıklar üzerinde tehdit oluşturan unsurlar, evsel, tarımsal, sanayi ve madencilik kökenli kirlilik ile ortama girmiş olan yabancı türlerin varlığıdır. Havzanın hemen tamamında yoğun tarımsal faaliyet söz konusu-dur. Ayrıca, bölgede yoğun olarak hayvancılık yapılmakta ve bu faaliyetler sonucu oluşan artık-ların çoğunlukla en yakın su ortamına, derelere akıtıldıkları bilinmektedir. Yine havzadaki küçük yerleşim alanları olan köylerin evsel atıklarının da kontrolsüz şekilde derelere ve çevresine bıra-kıldıkları görülmektedir. Ayrıca, yörede tavukçu-luk, süt ve süt ürünleri sanayi de oldukça geliş-miştir. Tüm bunların yanı sıra, son yıllarda böl-gede madencilik faaliyetleri de başlamıştır. Tüm bu olumsuz şartlar özellikle akarsu havzasının aşağı kesimlerinde kendini göstermekte ve Gönen ilçesinden itibaren çayın kirlilik düzeyi gözle gö-rülür şekilde artmaktadır. Sarıköy beldesinden itibaren de çaydaki balık yaşamı neredeyse son bulmaktadır. Söz konusu bölgede yalnızca C. gi-belio ve S.cii türlerine ait bireylere akarsuyun de-bisinin en yüksek olduğu ve dolayısıyla kirliliğin nispeten azaldığı kış mevsiminde rastlanmıştır.
Gönen Çayı’nın sahip olduğu balık biyoçeşit-liliğinin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağ-lanması açısından öncelikle yukarıda bahsedilen kirlilik etmenlerinin bertaraf edilmesi gerekmek-tedir. Orta ve uzun vadeli önlemler olarak da or-tamın doğal balık faunası için tehdit oluşturan Carassius gibelio ve Pseudorasbora parva gibi yabancı balık türlerinin ortamda baskın hale gel-meleri engellenmelidir. Ayrıca, su kaynaklarının korunması hususunda yöre halkı bilgilendirilmeli, ilgiyi attırmak için olta balıkçılığı teşvik edilme-lidir.
