- (2008) Volume 2, Issue 2
Z. Arzu Becer Özvarol*, Ramazan İkiz
Akdeniz Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Kampus-Antalya
This study was conducted between October 1996 and April 1998 to investigated growth, mortality and stock size of pikeperch Sander lucioperca (L., 1758) population of Karacaören I Dam Lake. The age composition of pikeperch population was ranged from between 0-VIII, 0 and I age group were formed majority of population. The forked length and total weight of pikeperch samples varied from 12.7-61.3 cm and 20-2756 g respectively. Von Bertalanffy growth equations were found as L∞=91.17 cm, W∞ =8031.8 g, K= 0.0852, to=-2.704 and b=3.1441. The average condition factory was found as 0,896. The total mortality, survival ratio and exploitation rate were determined as Z=0.47y-1, 62.5%, 53% respectively. Mean number and biomas, bigger than 22 cm length, in population have been estimated as 430846 fish and 163441 kg. With the simulations of fishing mortality rates for each length group, it was determined that maximum sustainable yield (MSY) could be obtained with 20 % reduction of the present effort.
Pikeperch, growth, mortality, stock analysis, Karacaören I Dam Lake, Burdur
Rezervuarlardaki mevcut balık stoklarının populasyon yapılarının ve büyüklüklerinin araştırılması, populasyondan yıllık avlanabilir optimum ürün miktarı ile stokların sürekli ve maksimum verimlerinin belirlenmesi, ülkemiz balıkçılığının ve üretiminin artırılabilmesi açısından önem taşımaktadır. Çünkü stok büyüklüğünü ve bu stoktan avlanılması gereken miktarı bilmeden av gücünün artırılması, ileride giderilmesi mümkün olmayan zararlara neden olabilecektir. Ülkemizdeki baraj ve gölet sayısının artmasıyla birlikte, birçok baraj ve doğal gölde balık türleri üzerine yapılan biyolojik araştırmalar yoğunluk kazanmıştır. Sudak populasyonları üzerine ülkemizde ve dünyada yapılmış çeşitli çalışmalar vardır Sarıhan, 1987; Becer, 1999; Balık,2004; Backiel ve Bontemps, 1996). Ancak bölge balıkçılığına yeni bir rezervuar olarak katılan Karacaören I Baraj Gölü’nde, sudakların ve diğer balık türlerinin stok tespitine yönelik bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Bu amaçla çalışmada, Karacaören I Baraj Gölü’nde ekonomik olarak avcılığı yapılan sudak populasyonlarının büyüme ve ölüm oranları ile bu stoktan en ekonomik şekilde yararlanabilmek için uygulanması gereken av gücü ortaya konmaya çalışılmıştır.
Araştırma alanı
Araştırmanın yapıldığı Karacaören I Baraj Gölü, Isparta ve Burdur illeri hudutları içerisinde yer almaktadır (Şekil 1). Aksu Çayı üzerinde bulunan baraj gölünün deniz seviyesinden yüksekliği 270 m olup, en derin yeri 85 m’dir. Normal su kotunda gölalanı 45,5 km2 ve göl hacmi 1.234*106 m3’tür. Akıntı yönündeki 9500 ha’lık alanın sulanması, taşkın koruması ve elektrik üretimi amacıyla 1977 yılında barajın inşaatına başlanmış ve 1989 yılında işletmeye açılmıştır. Su gelirini başta Göksu kaynağı ve Aksu Çayı olmak üzere, Köy Çay, Kızıllı Deresi, Ballıktaş Dere’lerinden gelen kar ve yağmur suları oluşturmaktadır. Su giderini ise sulama ve elektrik üretimi amacıyla kullanılan sular oluşturmaktadır (Anonim, 1994). Gölün yüzey suları kışın 10°C’ye kadar düşerken, yazın 27-28°C’ye kadar yükselmektedir. Ilıman bir bölgede yer alması nedeniyle gölde donma olayı görülmemektedir.
Şekil 1. Karacaören I Baraj Gölü ve örnekleme
istasyonlarının konumu
Figure 1. The location of Karacaören I Dam
Lake and sampling site.
Mezotrof karakterde olan Karacaören I Baraj Gölü’nün balık faunasını, daha önce Aksu Çayı, Kovada Kanalı ve Çandır Dere’sinde bulunan balık türleri oluşturmaktadır (Gülle, 2005). Bu baraj gölünde sudak (Sander lucioperca (Lin., 1758)), sazan (Cyprinus carpio Lin., 1758), siraz (Capoeta capoeta angorae Hanko, 1924), bıyıklı balık (Barbus capito pectoralis Heckel, 1843), eğrez (Vimba vimba tenella Nordmann, 1840)), havuz balığı (Carassius carassius Lin.,1758), kırmızı havuz balığı (Carassius auratus Lin.,1758), yılan balığı (Anguilla anguilla Lin., 1758) ve Pseudorasbora parva (Schlegel, 1842) olmak üzere toplam 9 balık türü yaşamaktadır (Küçük ve İkiz, 1993; Wildekamp ve ark., 1997).
Büyüme ve ölüm oranlarının tespiti
Karacaören I Baraj Gölü’ndeki sudak populasyonunun büyüme ve ölüm oranları ile stok analizi yapmak amacıyla bu çalışma, Ekim 1996 ile Nisan 1998 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Balık örnekleri Elsazı, Kızıllı ve Çandır avlaklarından kendi populasyonlarını temsil edebilecek şekilde her ay 20x20 mm ile 80x80 mm arasında göz açıklığına sahip, her biri 200 m uzunluğunda ve 2 m derinliğindeki uzatma ağları ile yakalanmıştır. Ağlar gün batımında atılıp, ertesi günün sabahı toplanmıştır.
Yakalanan 585 adet sudak bireyinin çatal boy (FL) ölçümleri 1 mm hassasiyetli ölçüm tahtası ile, ağırlık ölçümleri ise 1g duyarlılığında dijital terazi ile yapılmıştır. Yaş tayininde pullardan yararlanılmıştır. Büyümenin matematiksel olarak incelenmesinde Beverton ve Holt (1957) tarafından balıkçılığa adapte edilen von Bertalanffy büyüme denklemlerinden yararlanılmıştır (Beverton and Holt, 1957; Avşar, 1998).
Karacaören I Baraj Gölü’nde yapılan avcılığın, sudak populasyonları üzerindeki etkilerini ortaya koymak amacıyla, yıllık ölüm oranları tespit edilmiştir. Total mortalitenin tespitinde Beverton and Holt tarafından geliştirilen Z=K*[(L∞-L)/(L-L1)] eşitliği kullanılmıştır. Burada, Z, total ölüm katsayısını; K ve L∞, von Bertalanffy büyüme sabiteleridir. L, av baskısı altında bulunan balıkların ortalama boyunu; L1, avcılığın başladığı ilk boyu ifade etmektedir.
Doğal ölüm katsayısının (M) tespitinde Pauly’nin amprik formülü kullanılmıştır. Pauly (1980), 175 farklı balık stoku üzerinde, L∞, K ve ortalama yüzey suyu sıcaklığına bağlı olarak bazı katsayıları kullanarak, bu değerlere çoklu regresyon uygulamış ve aşağıdaki formülü önermiştir (Sparre and Venema, 1992). LnM=-0.0152-0.279*lnL∞+0.6543*lnK+0.463*lnT
Balıkçılık ölüm katsayısı F = Z - M eşitliğinden elde edilmiştir. Bu ölüm oranları, bir av sezonu içerisinde meydana gelen ortalama ölüm oranlarını içermektedir. Fakat, her yaş veya boy grubundaki ölüm oranları farklı olacaktır. Bu nedenle, boy gruplarına ait ölüm oranları Gerçek populasyon analizi bölümünde verilmiştir.
Gerçek populasyon analizi
Gerçek populasyon analizinin esası bir av sezonunda populasyondaki her yaş veya boy grubundan avlanan balık sayısı ve bunlara ait ölüm oranlarını kullanarak sezon başındaki stokun tahminine dayanmaktadır. Bu amaçla Sparre ve Venema (1992)’nın belirttiği boy esasına dayanan Jones’ın boya dayalı yıl sınıfı analiz yöntemi izlenmiş, söz konusu eşitlikler aşağıda verilmiştir (Backiel ve Bontemps, 1995).
Burada;
Biyoekonomik stok analizi
Karacaören I Baraj Gölü sudak ve eğrez stokunda maksimum ürünün hangi av gücüyle alınacağı, stoktan yıllık avlanılması gereken ürün miktarları ile stok biyokütlesinin tahmini amacıyla Thomson -Bell metodu olarak bilinen ve Sparre ve Venema (1992)’nın belirttiği yöntem uygulanmıştır. Metodun esası, mevcut av gücünün diğer bir ifadeyle populasyondaki balıkçılık ölüm oranlarının belirli yüzdelerle azaltılıp yükseltilmesi sonucu stokta oluşacak değişikliklerin ve alınacak ürün miktarı ile bunların oluşturacağı ekonomik değerin incelenmesidir. Bu metodun matematiksel ifadesi aşağıdaki gibidir.
Burada
Z = İki boy grubu üzerindeki yıllık total ölüm oranı
N (Li+1)=L2 boyundaki bireylerin populasyondaki sayısı
Ci = İki boy grubu arasındaki avlanan balık sayısı
Wi = İki boy grubunun ortalama ağırlığı
Yi = İki boy grubu arasında avlanan ürün miktarı (kg)
Ni*Δti= Boy gruplarına ait populasyondaki ortalama birey sayısı
Bi*Δti= Boy gruplarına ait populasyondaki ortalama biyokütle (kg)
X= Mevcut av gücünün simulasyonunda kullanılan % değeri
Sudak, Sander lucioperca (L., 1758) populasyonunda büyüme
Yaşları 0 ile VIII arasında değişen 585 adet sudak bireyinde, 0 ve I yaş grubu % 52.8’ lik bir oranla populasyonun çoğunluğunu oluşturmuştur. Çatal boyları 12.7cm ile 61.3cm arasında, vücut ağırlıkları ise 20g ile 2756g arasında değişmiştir. Von Bertalanffy büyüme parametreleri L∞ = 91.17; k = 0.0852; to = -2.704 şeklinde bulunmuştur.
Sudak populasyonunda boy-ağırlık ilişkisi toplam 585 adet bireyin doğrusal regresyon analizine tabi tutulması ile logaritmik ve üssel olarak incelenmiştir. Log W = -2.2573+ 3.1441 Log FL ve W = 0.0054* FL3.1453 (r = 0.994) şeklinde bulunmuştur. Sudak populasyonunda boy-ağırlık ilişkisi ayrıca mevsimsel büyüme modeli içerisinde de incelenmiştir. 1996 Sonbahar ile 1998 İlkbahar mevsimleri arasında yakalanan sudak bireyleri için hesaplanan boyağırlık ilişkisi regresyon ve korelasyon katsayıları Tablo 1’de verilmiştir. Dişi ve erkeklerin regresyon ve korelasyon katsayıları mevsimsel olarak değişiklik göstermiştir. Çalışma süresi boyunca dişilerin a değeri minimum -1.8620 (1996 Sonbahar) ile maksimum -2.3141 (1997/98 Kış) arasında; b değeri ise dişilerde minimum 2.8649 (1996 Sonbahar) ile maksimum 3.1848 (1997/98) arasında bulunmuştur. Her iki eşeyin a ve b değerleri kış sonu (Şubat) ve ilkbahar başında (Mart-Nisan), sonbahar ve yaz aylarına göre daha yüksek bulunmuştur.
Tablo 1. Sudak populasyonunda mevsimlere göre boy-ağırlık ilişkisi regresyon ve korelasyon
katsayıları
Table 1. Seasonal length-weight relationship, regression and correlation coefficients in pikeperch population
Sudak, Sander lucioperca (L., 1758) populasyonunda ölüm oranları
Bir balık stokundaki azalma ya balıkçılık faaliyetiyle stok üyelerinin avlanması sonucu, ya da yaşlılık, predatörlük, hastalık, açlık, yumurtlama stresi ve çevresel şartlardaki değişme gibi doğal nedenlere dayanan ölümlerle olmaktadır.
Doğal Ölüm Oranı (M)
Karacaören I Baraj Gölü sudak populasyonundaki doğal ölümler (M), Pauly’nin (1980) amprik formülüyle hesaplanmıştır. Bu yöntemde L∞=91.17, K=0.0852, T (°C)=19.6°C girdi olarak kullanılmış ve doğal ölüm katsayısı aşağıda belirtildiği şekilde bulunmuştur.
lnM=-0.0152-0.279*ln91.17+0.6543*ln0.0852+0.463*ln19.6 M = 0.22
Yıllık Total Ölüm (Z) ve Balıkçılık Ölüm Katsayısı (F)
Yıllık total ölüm katsayısının tespitinde Beverton ve Holt’un belirtmiş olduğu metot kullanılmıştır. Bu eşitliğin hesaplanmasında araştırma dönemi boyunca avlanan balıkların boy frekansları (C), avlanan balıkların ortalama boyu (L), ilk avlanma boyu (Lı) ile von Bertalanffy büyüme parametrelerinden ( L∞, K) yararlanılmıştır. Bu konuyla ilgili değerler Tablo 1’de verilmiştir. Sonuç olarak yıllık ortalama total ölüm katsayısı 0.4728 olarak tespit edilmiş olup, bu değer avcılığın yapıldığı tüm boy grupları üzerindeki ölüm oranını aynı kabul etmektedir. Oysa avcılıkta kullanılan ağın göz açıklığına bağlı olarak her boy grubu üzerindeki ölüm oranı farklıdır.
Tablo 2’de verilen av baskısı altındaki balıkların ortalama boyu (L) ve Lı, K, L∞ değerlerinin kullanılması ile yıllık ortalama ölüm katsayısı aşağıdaki şekilde tahmin edilmiştir.
Tablo 2. Sudak populasyonunda yıllık ortalama total ölüm katsayısının tespiti
L1 = 28, L∞ = 91,17, K = 0,0852
Table 2. Estimation of Total Mortality Rate on Pikeperch Population
Z = K* [( L∞ - L) / (L - Lı)]
Z = 0.0852*[(91.17-32.56)/(32.56-22)]
Z = 0.47
Tespit edilen total ölüm katsayısından (Z) doğal ölüm katsayısının (M) çıkarılmasıyla balıkçılıktan kaynaklanan yıllık ortalama balıkçılık ölüm katsayısı bulunmuştur.
F = 0.47 – 0.22
F = 0.25
Stok işletme Oranı (E)
E = F / Z
E = 0.25 / 0.47
E = 0.53
Sonuç olarak ölüm oranları ile ilgili bulgular şu şekildedir.
Z = 0.47 M = 0.22 F = 0.25 E = 0.53
Hayatta kalma süreleri (%) ile yıllık % ölüm oranları aşağıda verilmiştir.
S = e-Zt * 100
S = e- 0.47 * 100
S = 62.5
C = ( 0.25 / 0.47) * (100- 62.5)
C = 19.88
D = ( 0.22 / 0.47) * (100- 62.5)
D = 17,62
Total Ölüm Oranı (%) = 37.5
Karacaören I Baraj Gölü sudak populasyonunda bir av sezonunda %37,5 oranında bir ölüm görülmektedir. Bunun %19,88’i balıkçılık faaliyetlerinden, %17,62’si doğal nedenlerden kaynaklanmaktadır. Tüm bu değerler sabit parametre sistemine dayandığından boy grupları arasındaki bağımsız ölüm oranları daha gerçekçi olan gerçek populasyon analizinde verilmiştir
Gerçek populasyon analizi
Avlanabilir stoku tahmin etmek amacıyla Karacaören I Baraj Gölü’nden Ekim 1996 ile Nisan 1998 tarihleri arasında sudak örneklerinin boyları alınmış ve her boy grubuna ait frekanslar, araştırma dönemi içerisinde yakalanan 45000kg ürüne oranlanmıştır. Sonuçta her boy grubundan avlanan balık miktarı Tablo 3’te gösterilmiş, toplam 45000kg ürün ve 115467 adet sudakın avlandığı tespit edilmiştir. Bu değerler yardımıyla stok miktarı Tablo 4’te belirtildiği şekilde tahmin edilmiştir.
Tablo 3. Karacaören I Baraj Gölü’nden avlanan yıllık ürün miktarının (45000 kg) boy gruplarına
göre dağılımı to = - 2.7045 K = 0.0852 L∞ = 91.17
Table 3. Distrubition of the length groups of the pikeperch in the annual yield of the pikeperch population in
Karacaoren I Dam Lake to = - 2.7045 K = 0.0852 L∞ = 91.17
Tablo 4. Boy frekanslarına dayalı gerçek populasyon analizi
Table 4. Length based virtual population analysis
Tablo 3’te gösterilen parametreler aşağıdaki eşitliklerle hesaplanmıştır.
Tablo 4' te son boy grubunda stok işletme oranı 0,500 olarak tahmini bir değer alınmıştır.
Tablo 4’teki N (L1) değerlerinin toplamı gerçek sayıyı ifade etmeyecektir. Çünkü boy aralığındaki bir değişiklik farklı sonuçlar verecektir. Bu değerler sadece L1 boyundaki balıkların hayatta kalanlarının sayısıdır. Burada amaçlanan gölde mevcut olan her boy grubundaki ortalama balık sayısının ve bunların oluşturduğu biyokütlenin bulunmasıdır. Her boy grubunda bulunan değerlerin toplamı ise göldeki yıllık ortalama balık sayısını ve biyokütlesini verecektir. Örneğin; 22cm boy grubunda 210225 adet, 27cm boy grubunda ise 142211 adet sudak hayatta kalmıştır. Bunlar arasındaki fark 68014 olup, bu değer (0.442) yıllık ölüm katsayısının karşılığı olan toplam ölenlerin sayısıdır. Bu sayının yıllık ölüm katsayısına bölünmesi, 22-27cm boy grubundaki sudakların yıl içerisindeki ortalama toplam sayısını ve çıkan değerin ortalama ağırlıkla çarpımı ise bu boy grubuna ait sudakların yıl içerisinde oluşturdukları biyokütleyi verecektir. Sonuçta Karacaören I Baraj Gölü’nde bir av sezonunda ortalama sudak sayısı 430846 adet ve ortalama biyokütle 163441kg olarak tespit edilmiştir. Ancak bu değerler 22cm boy grubundan itibaren avlanmaya başlanan sudakların sezon sonunda avcılıktan sonra geriye kalan miktarını yansıtmaktadır. Bu avlanan miktar ile sezon sonundaki kalan miktarın toplamı, başlangıçtaki avlanabilir stoku verecektir. Yani avlanan 45000kg ürün ile bu miktardan geriye kalan 163441kg’ın toplamı olan 208441kg ürün, sezon başındaki avlanabilir stoku temsil etmektedir. Gerçek populasyon analizi sonucu stok durumunu gösteren grafik Şekil 2’de verilmiştir.
Şekil 2. Boy gruplarındaki hayatta kalan balık sayıları
Figure 2. Survivor numbers in length groups
Sudak stokunun biyoekonomik analizi ve maksimum ürünün alınacağı av gücünün tespiti
Sudak stokunda maksimum ürünün hangi av gücüyle (F) alınacağının belirlenmesi için, gerçek populasyon analizi ile bulunan stok değerlerinden yararlanılarak, çeşitli F- faktörleri belirli yüzdelerle simülasyona tabi tutulmuştur. Burada mevcut av gücü olarak bilinen balıkçılık ölüm oranları (F), 1 (%100) olarak kabul edilmiştir. Karacaören I Baraj Gölü’nde Elsazı ve Çandır kooperatiflerine kayıtlı 83 tekne avcılıkta kullanılmaktadır. Çeşitli av güçleri karşısında alınan ürün miktarları incelendiğinde maksimum ürünün 0.8 F-faktöründe, diğer bir ifadeyle mevcut av gücünün %20 oranında azaltılmasıyla alınabilecektir (45358kg). Bunun anlamı mevcut av gücü ile stok % 20 oranında fazla işletilmektedir. Sonuç olarak en ideal avcılık, diğer bir ifadeyle stoktan optimum şekilde yararlanmak, mevcut av gücünün %20 oranında azaltılmasıyla yani 66 tekne ile mümkün olabilecektir. Av gücünün %40 düşürülmesiyle (0.6 F-faktör), (50 tekne) 44139 kg ürün alınacak ve stoktan yeterince yararlanılamayacaktır. Av gücünün %20 artırılmasıyla (1.2 F-faktör), (100 tekne) 43919kg gibi daha düşük miktarda bir ürün alınacak ve geriye kalan stok yoğunluğu tahrip edilmiş olacaktır. Bu konuyla ilgili değişik F - Faktörlerindeki ürün - biyokütle ilişkileri Tablo 5 ve Şekil 3’te görülmektedir.
Tablo 5. Değişik av gücü değerleri karşısında alınacak ürün miktarları ve ortalama biyokütle durumu
(F)
Table 5. Yield and stock biomas for various fishing effort (F)
Şekil 3. Mevcut av gücünün belli yüzdelerle azaltılıp çoğaltılması sonucu stok -ürün ilişkisi
Figure 3. Predicted yield and biomass when the fishing effort increased and decreased (F)
Karacaören I Baraj Gölü’ndeki sudak populasyonunda yaş dağılımı 0 ile VIII arasında değişim göstermiştir. Populasyonun büyük çoğunluğunu 0. (%26.67) ve I. (%26.15) yaş grubundaki bireyler oluşturmuştur. Araştırma süresince incelenen sudak örneklerinde çatal boylar 12.7 ile 61.3cm arasında, ağırlık değerleri ise 20g ile 2756g arasında dağılım göstermiştir. Ayrıca populasyonun %89.91 gibi büyük bir bölümünün 150- 450g arasında bir ağırlığa sahip olduğu görülmüştür. Bu çalışmada von Bertalanffy büyüme parametreleri L∞ =91.17, W∞=8031.8, K=0.0852, to=-2.704 ve b=3.1441 olarak bulunmuştur. Bu parametrelerden K=değeri, ülkemizdeki bazı sudak populasyonlarından daha düşük bulunmuştur. Munro ve Pauly (1983), bir türün değişik bölgelerdeki K değerlerinin, bu stokların büyüme performansları hakkında bilgi verdiğini belirtmektedirler. Bu amaçla, Munro ve Pauly (1983), ‘‘Phi Prime Testi’’ olarak ifade edilen bir metot geliştirmişlerdir. Bu metodun matematiksel ifadesi Phi Prime = ln K + 2* ln L∞ şeklindedir (Avşar, 1998; Sparre and Venema, 1992). Ülkemizdeki bazı sudak populasyonlarına ait büyüme parametreleri kullanılarak Phi Prime değerleri tespit edilmiş ve büyüme performansları bu çalışmadan elde edilen değerlerle karşılaştırılmıştır (Tablo 6). Phi Prime indeks değerlerine göre, en yüksek büyüme performansına Eğirdir Gölü sudaklarının (Sarıhan, 1987) sahip olduğu, ikinci sırada Demirköprü Baraj Gölü sudaklarının (Sarı, 1995) sahip olduğu tespit edilmiştir.
Tablo 6. Ülkemizdeki bazı sudak populasyonlarına ait büyüme performanslarının karşılaştırılması
Table 6. The comparison of growth performance of the various pikeperch population in Turkey
Sudak populasyonunda boy-ağırlık ilişkisi incelenmiş, b değeri tüm bireylerde 3.1441 olarak hesaplanmıştır. Karacaören I Baraj Gölü sudakları için tespit edilen b değeri, ülkemizde yapılan diğer çalışmalardan elde edilen sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen b değeri, Eğirdir Gölü (Balık ve ark., 2004) ve Demirköprü Baraj Gölü (Sarı, 1995) için hesaplanan b değerlerinden yüksek, Mamasın Baraj Gölü (İkiz, 1987), Gölhisar Gölü (Alp, 1996) için hesaplanan b değerlerinden düşük bulunmuştur. Aynı türün farklı populasyonları arasında görülen bu farklılık, balığın yaşı, olgunluğu ve cinsiyetine göre değiştiği gibi, farklı coğrafik bölgelerde bulunmaları, midelerinin doluluk oranları, sıcaklık ve besin gibi bazı ekolojik farklılıkların da b değerini etkileyebileceği düşünülmektedir. Le Cren (1951)’e göre boyağırlık ilişkisindeki b değeri, aynı zamanda balığın gonad gelişimine bağlı olarak mevsimlere göre de değişmektedir (Kandler, 1965). Bu çalışmada sudak populasyonunun boy-ağırlık ilişkisi mevsimsel olarak ta incelenmiştir. Sudakların kış sonu- ilkbahar başlangıcında (Şubat) üreme dönemine girmesi b değerinin yükselmesine neden olmuştur. Yaz ve sonbahar döneminde ise besin alımına bağlı olarak b değerinde düşüş görülmüştür.
Sudak populasyonunun sabit parametre sistemine göre yıllık total ölüm katsayısı (Z) 0.47y-1, doğal ölüm katsayısı (M) 0.22y-1 ve balıkçılıktan kaynaklanan ölüm oranı (F) 0.25y-1 olarak bulunmuştur. Bu değerler % olarak ifade edildiğinde, Karacaören I Baraj Gölü sudak populasyonunda %19.88’i balıkçılık ve %17.62’si doğal nedenlerden olmak üzere toplam %37.5 oranında bir ölüm görülmektedir. Yaşama oranı (S) %62.5 ve stok işletim oranı (E) 0,53 olarak tespit edilmiştir. Mamasın Baraj Gölü’ndeki sudak populasyonunda ölüm oranı %57.81 (İkiz, 1987), Hirfanlı Baraj Gölü’nde 1974’te %48.28; 1975’te %44.77 (Karabatak, 1977) ve Eğirdir Gölü’nde %49.78 (Sarıhan, 1974) olarak tespit edilmiştir. Demirköprü Baraj Gölü sudaklarında ise ölüm oranı % 57.9, yaşama oranı ise % 22.54 olarak saptanmıştır (Sarı, 1995).
Finlandiya’daki Suokumaanjarvi bölgesindeki sudaklarda total ölüm oranı 0.70, doğal ölüm oranı 0.20 ve stok işletim oranı 0.50 olarak bulunmuştur (Lind, 1977). Finlandiya’nın Helsinki bölgesindeki sudaklarda doğal ölüm katsayısı (M) 0.15, total ölüm katsayısı (Z) 0.48 ve hayatta kalma oranı (S) 0.62 olarak; Taivassalo bölgesinde ise Z= 0.65 ve S= 0.52 olarak belirlenmiştir (Lehtonen, 1987). Macaristan’daki Balaton Gölü’ndeki sudaklarda total ölüm katsayısı (Z), gölün kuzey bölgesinde 1.0765y-1, orta bölgesinde 1.2419y-1 ve güney bölgesinde 0.3644y-1 olarak saptanmıştır (Biro, 1985). Yaşama oranları (S) ise sırasıyla %34, %29 ve %70 olarak bulunmuştur.
Buradan da görüleceği gibi, Karacaören I Baraj Gölü’ndeki sudak populasyonunun total ölüm oranı (%37.5), Mamasın Baraj Gölü (İkiz,1987), Hirfanlı Baraj Gölü (Karabatak, 1977), Eğirdir Gölü (Sarıhan, 1974), Demirköprü Baraj Gölü (Sarı, 1995) ve Finlandiya’nın Suokumaanjarvi bölgesindeki sudakların total ölüm oranlarına göre düşük bulunmuştur (Lind, 1977). Ayrıca total ölüm katsayısı (0.47) Balaton Gölü’nün güney bölgesindeki sudakların total ölüm katsayısından yüksek, Finlandiya’nın Helsinki bölgesindeki sudaklara yakın ve Taivassalo bölgesi ile Balaton Gölü’nün kuzey ve orta kesimlerindeki sudakların total ölüm katsayılarından daha düşük bulunmuştur.
Karacaören I Baraj Gölü sudak populasyonunda gerçek populasyon analizi sonucu 22cm boy grubundan itibaren avlanmaya başlanan sudakların ortalama sayısı 430846 adet ve bunların oluşturduğu ortalama biyokütle ise 163441kg olarak tahmin edilmiştir. Ortalama biyokütlenin balık sayısına oranlanması ile Karacaören I Baraj Gölü’ndeki avlanabilir stokun ortalama birey ağırlığı 380g olarak belirlenmiştir. Erkakan vd., 1992 tarafından Eğirdir Gölü sudak populasyonunun stok tespiti üzerine yapılan çalışmada, markalama ve yeniden yakalama yöntemiyle sudak stoku 13327531 adet olarak tahmin edilmiştir. Bu çalışmadan elde ettiğimiz verilere göre boy grupları üzerindeki en yüksek av baskısının F = 0.425 ile 52-57cm boy grubu üzerinde, ikinci sırada F = 0.365 ile 32-37cm boy grubu üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Ancak bu değerler 22cm’nin üzerindeki sudak bireylerinin oluşturduğu populasyon değerleri olup, avcılığa katılım öncesi safhayı oluşturan 22cm’den küçük bireyleri kapsamamaktadır. Jeziorak Gölü’nde avlanabilir ortalama biyokütle 59 ton ve ortalama birey sayısı 33000 adet olarak tahmin edilmiştir. Avlanabilir stokun ortalama ağırlığı ise 1780g olarak tespit edilmiştir (Draganic ve Nagiec, 1995).
Karacaören I Baraj Gölü sudak populasyonunda boy gruplarına ait ölüm oranları ve hayatta kalan balık sayıları kullanılarak, çeşitli av güçlerinde maksimum ürünün hangi effort ile alınacağı analiz edilmiştir. Bunun sonucunda mevcut av gücünün sıfıra indirilmesiyle (0 F- faktör) populasyondan hiçbir ürün alınamayacağı ve ortalama stok biyokütlesinin 769902kg olacağı; mevcut av gücünün %60 düşürülmesiyle (33 tekne) 39514kg ürün alınacağı ve ortalama biyokütlenin 363925 kg olacağı görülmüştür. Mevcut av gücünün %60 artırılmasıyla (133 tekne) 41191 kg ürün alınacağı ve ortalama biyokütlenin 93495kg olacağı tespit edilmiştir. Yapılan bu simülasyonlar sonucunda sudak populasyonunun optimum şekilde işletilebilmesi, mevcut av gücünün %20 oranında azaltılması (66 tekne) ile mümkün olabileceği sonucuna varılmıştır. Balık vd., (2004) tarafından Eğirdir Gölü’nde yapılan çalışmada mevcut av gücüyle yapılan avcılıkta alınacak ürün miktarının 50.2 ton, biyokütlenin ise 53.4 ton; ancak av gücünün % 60 düşürülmesiyle (x = 0.4 F-faktör) ürün miktarının 82.8 ton ve biyokütlenin 350 ton olacağı belirlenmiştir.
Sonuç
Yapılan çalışma bu çalışmayla Karacaören I Baraj Gölü’ndeki sudakların iyi bir gelişme performansına sahip oldukları görülmüştür. Sudak populasyonu için yapılan stok analizi sonucu, maksimum ürünün mevcut av gücünün % 20 oranında azaltılması ile alınacağı tespit edilmiştir. Bunun üzerinde bir av gücünün uygulanması daha düşük miktarlarda ürün alınmasına neden olacak ve ekonomik gelir getirmeyecek, geriye kalan stok yoğunluğu tahrip edilmiş olacaktır. Bu nedenle sudak stokundan optimum şekilde yararlanabilmek için, gölde kullanılan ağların uzunluklarında sınırlama getirilmeli ve avcılıkta kullanılan tekne sayısının artışına izin verilmemelidir.
