- (2010) Volume 4, Issue 4
Çukurova Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Temel Bilimler Bölümü, Adana , M. Z. Lugal Göksu, Dursun Avşar
This study was performed for the determination of age and sex distributions; age-length, age-weight, length weight relationships and condition factors according to the sex groups of 164 Chondrostoma regium (Heckel,1843) caught from Seyhan Dam Lake (Adana) between April 2007 to March 2008. Individuals ranged between I-IV’th age groups; females and males constituted at a rate of 54.40% and 45.60% respectively. First age group was the dominant for all individuals with a rate of 60.60%. Total length and weight values distributed in between of 14.29cm, 24.50cm and 33.40g, 128.00g respectively. The age–length and age–weight relationships in females and males were estimated as; Lt= 29.83[1-e-0.2626(t+1.9844)], Wt= 230.20[1-e-0.2626(t+1.9844)]2.4507 and Lt= 26.85[1-e-0.2548(t+1.6296)], Wt= 197.32[1-e-0.2548(t+1.6296)]2.6995 respectively. The length-weight relationship for all individuals was W=0.0327 L2.64(r=0.964). It was determined that condition factor values were the minimum in age group III.
Bu çalışma Seyhan Baraj (Adana) Gölü’nde Nisan 2007-Mart 2008 tarihleri arasında yürütülmüştür. Gölden avlanan 164 Kababurun balığı Chondrostoma regium (Heckel, 1843)’nın eşey gruplarına göre yaş ve eşey dağılımları, yaş-boy, yaş-ağırlık ve boy-ağırlık iliş-kileri ile kondisyon faktörü değerleri hesaplanmıştır. Örneklerin I-IV’üncü yaş grupları ara-sında değiştiği; %54.40’ının dişi, %45.60’nın erkek olduğu; tüm bireylerin yaş dağılımında %60.60 oranıyla I. yaş grubunun çoğunluğu oluşturduğu; toplam boy değerinin minimum 14.29cm ile maksimum 24.50cm arasında; ağırlık değerinin ise, minimum 33.40g ile maksi-mum 128.00g arasında değiştiği görülmüştür. Yaş-boy ilişkisi dişilerde Lt= 29.83[1-e-0.2626(t+1.9844)] ve erkeklerde Lt= 26.85[1-e-0.2548(t+1.6296)]; yaş-ağırlık ilişkisi dişilerde Wt=230.20[1-e-0.2626(t+1.9844)]2.4507 ve erkeklerde ise Wt=197.32[1-e-0.2548(t+1.6296)]2.6995 olarak he-saplanmıştır. Boy-ağırlık ilişkisinin tüm bireylerde W=0.0327 L2.64
Chondrostoma regium, Büyüme, Yaş, Seyhan Baraj Gölü (r=0.9642) şeklinde olduğu ve kondisyon faktörünün III. yaş grubunda en düşük olduğu belirlenmiştir.
Chondrostoma regium, Growth, Age, Seyhan dam lake
Araştırmanın yürütüldüğü Seyhan Baraj Gölü, Adana ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Taşkın, sulama ve enerji üretimi amacıyla yapılmış olan baraj, Seyhan Nehri üzerinde kurulmuş ve 1956 yılında işletmeye açılmış olup; baraj gölü’nün balık tür çeşitliliği bakımından oldukça zengin olduğu söylenebilir. Alagöz (2005)’ün bildirdiğine göre, gölde 29 balık türü yaşamını sürdürmektedir. Gölde bulunan tatlısu levreği (Sander lucioperca), sazan (Cyprinus carpio) gibi türler ekonomik değeri olan başlıca balık türleri arasında gelmektedir.
Chondrostoma cinsinin ülkemizde Kuzeybatı ve Trakya haricinde; Dicle, Fırat, Seyhan, Ceyhan, Göksu gibi büyük akarsu sistemlerinde dağılım gösteren bir türü olan C. regium’un (Balık ve ark. 2007), Heckel (1843) tarafından ilk olarak Asi, Halep ve Musul’da, varlığı bildirilmiştir. Seyhan baraj gölü’nde ekonomik öneme sahip olan bu tür, yöre halkı tarafından “hamur” olarak adlandırılmaktadır.
Bu türün Seyhan Baraj Gölü’ndeki populasyon durumu ile ilgili herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu yüzden bu çalışma ilk olması açısından önemlidir. Ancak çeşitli araştırıcılar tarafından değişik bölgelerde C. regium’un biyolojik özellikleri ile ilgili araştırılmalar bulunmaktadır. Bu kapsamda, Özdemir (1982), Fırat nehrindeki C. regium’un boy-ağırlık ilişkisi ve kondisyon faktörünü; Ünlü ve ark. (1990), Savur çayında C. regium’un büyüme ve üreme özelliklerini; Şen ve ark. (1992) Keban Baraj Gölü’nde, Polat ve Gümüş (1994) Altınkaya Baraj Gölü’ndeki C. regium’un’lara uygun yaş tayin yöntemlerini; Şevik (1997) Atatürk Baraj Gölü ile Suriye sınırı arasında kalan Fırat suları ile bu bölgede yaşayan C. regium’un biyolojisini; Oymak (2000) Atatürk Baraj Gölü’nde C. regium’un büyüme özelliklerini; Aydın ve ark (2004) Keban Baraj Gölü’ndeki C. regium’un otolit ve balık boyu arasındaki ilişkiyi; Kara ve Solak (2004) Sır Baraj Gölü’nde yaşayan C. regium’un biyolojik özelliklerini; Çoban ve Şen (2006) ise Keban Baraj Gölü’ndeki C. regium’un üreme özelliklerini incelemişlerdir.
Bu çalışma ile ilk kez Seyhan Baraj Gölü’nde yaşayan C. regium’un yaş, büyüme ve kondisyon faktörü belirlenmiştir.
Araştırma Çalışma sahasını oluşturan Seyhan baraj gölü (37o03′38″ N; 35o19′32″ E), Güneydoğu Akdeniz Bölgesi’nin önemli iç su rezervuarlarındandır (Şekil 1). Gölde balıkçılık faaliyeti gösteren 82 adet balıkçı teknesi bulunmaktadır (Ergüden ve Göksu, 2009).
Sekil 1. Seyhan Baraj Gölü (Avşar ve Özyurt, 2001)
Figure 1. Seyhan Dam Lake (Avşar and Özyurt, 2001)
Balık örnekleri 18, 24, 28 ve 32 mm göz açıklığına sahip galsama ağları ile Nisan 2007- Mart 2008 tarihleri arasında aylık olarak yapılmıştır. Örneklerin toplam boy ölçümleri 1 mm hassasiyetli ölçüm tahtası ile ağırlık ölçümleri ise 0.01 gr hassasiyetli elektronik terazi yardımıyla yapılmıştır. Yaş tayininde pullardan yararlanılmış olup; preparasyon ve yaş okuma işlemleri Lagler (1966)’e göre yapılmıştır. Örneklerin karınları açılarak olgun bireylerin eşeyleri makroskobik; küçük bireylerin eşeyleri ise steoroskopik binoküler mikroskop altında saptanmıştır.
Bireyler yaş gruplarına göre sınıflandırılarak, her yaş grubu dişi, erkek ve dişi+erkek şeklinde değerlendirilmiştir. Yaş-boy ve yaş-ağırlık iliş-kilerinin belirlenmesinde von Bertalanffy (1957)’nin verdiği Lt= L∞[1-e-K(t-t0)] ve Wt= W∞ [1-e-K (t- t0)]b, denklemlerinden yararlanılmış olup; bu eşitlikte (Lt) ve (Wt); t yaşındaki balığın bo-yunu ve ağırlığını, (L∞) ve (W∞); balığın kuram-sal sonuşmaz boyunu ve ağırlığını, (K); Brody’nin büyüme katsayısını, (t0); boyun sıfır olduğu varsayımına dayanan yaşı ve (b); boy-ağırlık ilişkisine bağlı regresyon katsayısını ifade etmektedir (Bagenal, 1978). Boy-ağırlık ilişkisi, Le Cren’in (1951) W=a*Lb eşitliği kullanılarak ele alınmış olup; bu eşitlikte (W) toplam ağırlığı, (L) toplam boyu, a ve b ise regresyon parametre-lerini ifade etmektedir. Kondisyon faktörü ise K=W/L3 *100 ile hesaplanmıştır (Tesch, 1968).
Araştırmada incelenen örneklerin 89 adedinin dişi, 75 adedinin ise erkek olduğu görülmüştür.
Örneklerin yaşlarının dişi ve erkeklerde I-IV ara-sında dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Örnekler-den dişi bireylerin ortalama boylarının 16.00-23.55 cm, ortalama ağırlıklarının 48.74-131.20 gr; erkek bireylerin ortalama boylarının 14.64-21.0 cm, ortalama ağırlıklarının ise 36.93-97.68 gr arasında olduğu saptanmıştır (Tablo 1).
Tablo 1. C. regium’un eşey ve yaş gruplarına göre ortalama boy (cm) ve ağırlık (gr) değerleri
Table 1. According to age and sex groups average length (cm) and weight(g) data of C. regium
Tablo 1 incelendiğinde, yaşları I ile IV ara-sında değişen C. regium’un ortalama boy ve ağırlık değerlerinin IV. yaş dişi ve erkek birey-lerde yüksek olduğu bulunmuştur. Yapılan t-testleri sonucunda, eşeylerin ortalama boy grup-ları arasındaki farkın sadece IV. yaş dişilerde önemli olmadığı; diğer yaş gruplarında önemli olduğu saptanmıştır (p<0.05). Eşeylerin ortalama ağırlık grupları arasındaki farkın yine IV. yaş di-şilerde önemli olmadığı; diğer yaş gruplarına ait tüm bireylerde önemli olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Elde edilen bireylerin boy ağırlık iliş-kisi eğrisi Şekil 2’de verilmiştir.
Şekil 2. Seyhan Baraj Gölü’nden yakalanan C. regium’un boy-ağırlık ilişkisi
Figure 2. Length – Weight relationships for combined sexes of C. regium
Erkek ve dişiler için hesaplanan ‘’b’’ değerin-den de anlaşılacağı gibi, Seyhan baraj gölü kaba-burun (C. regium) balığının negatif allometrik büyüme gösterdiği görülmektedir.
İncelenen 164 bireyin %54.40’ının dişi, %45.60’nın ise erkek bireylerden oluştuğu tespit edilmiştir. Böylece elde edilen verilerden, populasyondaki dişilerin sayıca erkeklere oranla baskın olduğu belirlenmiş olmaktadır. Yaş grup-ları arasında I. yaş grubunun %60.60‘lık oranla populasyonda baskın olduğu; bunu %28.46’lık bir oranla II. yaş grubunun izlediği saptanmıştır (Tablo 2).
Tablo 2. Seyhan baraj gölü’ndeki C. regium bireylerinin yaş gruplarına göre eşey oranları (%)
Table 2. Age frequency distribution for C. regium from Seyhan dam lake, for both sexes and combined data (%)
İncelenen 164 C. regium örneğinin dişi, erkek ve dişi+erkek bireyleri için von Bertalanffy boyca büyüme parametre değerleri ve büyüme denklemleri Tablo 3’de; dişi+erkek bireyler için hesaplanan değerler kullanılarak çizilen yaş-boy ilişkisi eğrisi ise Şekil 3’te verilmiştir.
Tablo 3. C. regium bireylerinin eşeye göre tespit edilmiş von Bertalanffy boyca büyüme parametreleri ve büyüme denklemleri
Table 3. Von Bertalanffy parameters for C. regium from length data of males and females as well as both sexes combined.
Şekil 3. C. regium’un (dişi+erkek) yaş-boy ilişkisi
Figure 3. The curves of the age-length relationship of female+male for C. regium.
Bu grafikte yaş arttıkça boyca büyümenin de art-tığı, bu artışın I-II. yaş grupları arasında yavaş, III-IV. yaş grupları arasında ise daha hızlı olduğu görülmektedir.
Kababurun (C. regium) balığının eşeylere göre belirlenen von Bertalanffy ağırlıkça büyüme parametreleri ile denklemleri Tablo 4‘te; dişi+erkek bireylerde değişik yaş grupları için hesaplanan yaş-ağırlık eğrisi Şekil 4’te verilmiş-tir.
Tablo 4. C. regium bireylerinin eşeye göre tespit edilmiş von Bertalanffy büyüme parametreleri ve büyüme denklemleri
Table 4. Von Bertalanffy parameters for C. regium from weight data of males and females as well as both sexes combined
Şekil 4. C. regium’un (dişi+erkek) yaş-ağırlık ilişkisi
Figure 4. The curves of the age-weight relationship of female+male for C. regium
Bulunan “b” değeri dişi ve erkekler için kar-şılaştırıldığında, erkekler için hesaplanan ‘’b’’ değerinin dişilerinkinden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (Tablo 4).
Yaş grupları dikkate alınarak kababurun balı-ğının dişi+erkeklerin kondisyon faktörü değerleri hesaplanmıştır. En yüksek değerin 1.554 ile II. yaş grubu bireylerde; en düşük değerin ise 0.881 ile III. yaş grubu bireylerde olduğu tespit edil-miştir (Şekil 5). Dişi ve erkek bireylerin arasın-daki kondisyon faktörü farklılığın tüm yaş grup-ları için önemsiz (P>0.05) olduğu belirlenmiştir.
Şekil 5. C. regium’un yaşlara göre kondisyon faktörü grafiği
Figure 5. The graphic of the condition factors of C. regium
Seyhan Baraj Gölü’nden yakalanan 164 C. regium’un 89 dişi (%54.40) ve 75 erkek (%45.60) bireylerden oluştuğu tespit edilmiştir. Çalışmada birinci yaş grubunun (%60.60) populasyonda baskın olduğu görülmüştür. Ünlü ve ark (1990), Savur nehrinde yapmış oldukları çalışmada üçüncü yaş bireylerin %43.94’lük oranla baskın olduğunu bildirmektedirler. Şen ve ark (1992), Keban Baraj Gölü’ndeki yapmış ol-dukları çalışmalarında %44.54 ile IV. yaş grubu bireylerin baskın olduğunu; Oymak (2000), 725 adet bireyle yapmış olduğu çalışmada, %58.2’sinin dişi ve %41.8’inin ise erkek bireyle-rin oluştuğunu, örneği oluşturan bireylerin %69’unun ise IV-V yaş grubu bireylerden oluş-tuğunu bildirmiştir. Kara ve Solak (2004), 461 bireyle Sır Baraj Gölü’nde yapmış oldukları ça-lışmada %54.66’sının dişi, %45.34’ünün erkek bireylerden oluştuğunu ve populasyonda %50.32’lik oranla II. yaş grubu bireylerin baskın olduğunu tespit etmişlerdir. Tüm bu çalışmalarda Seyhan baraj gölü C. regium bireylerinin yaş da-ğılımı arasındaki farklılıkların kullanılan av aracı ve ağ göz genişliği ile ekolojik bazı faktörlerden ileri gelebileceği düşünülmektedir.
Seyhan baraj gölü ve diğer lokalitelerden ya-kalanan C. regium bireylerinin boylarına bakıldı-ğında, Seyhan baraj gölündeki bireylerin boyları-nın daha küçük olduğu görülmektedir (Tablo 5). Bu farklılığın ise; lokalitelerin biyotik ve abiyotik koşullarının, avlama yapılan dönemlerin, lotik ve lentik sistemlerdeki farklılıkların etken olduğu düşünülmektedir.
Bu çalışmada yakalanan bireylerin 33.4-128.0 gr ağırlığa sahip olduğu tespit edilmiş olup; diğer çalışmalar ile karşılaştırıldığında, Kara ve Solak (2004) tarafından yapılan çalışmada elde edilen değerlere yakın olduğu görülmüştür (Tablo 5).
Tablo 5. Chondrostoma regium bireylerinin bu çalışma ve farklı bölgelerde yapılan çalışmalarda saptanan yaş, boy, ağırlık ve kondisyon faktörü değerlerinin karşılaştırılması
Table 5. Comparison of different locality studies and this study for age, length (L) (cm), weight (W) (g) and condition factor data determined
L∞ değerleri dişi, erkek ve dişi+erkek için sı-rasıyla 29.83, 26.85 ve 28.06 cm bulunmuştur. Oymak (2000) Atatürk baraj Gölünde; Kara ve Solak (2004)‘ün Sır Baraj Gölü’nde yaptıkları çalışmalarda yakalanan bireylerin Seyhan baraj gölündeki bireylerden daha hızlı büyüdükleri gö-rülmektedir (Tablo 6).
Tablo 6. C. regium bireyleri için büyüme parametrelerinin önceki çalışmalarla karşılaştırılması
Table 6. Growth parameter estimates comparison with previous studies of C. regium
W∞ değeri Oymak (2000) tarafından hesapla-nan değer bu çalışmada hesaplanandan daha yük-sek bulunmuştur. Boy-ağırlık ilişkisinden hesap-lanan ‘’b’’ değeri Sır ve Atatürk baraj göllerinde yaşayan bireylerden daha küçük bulunmuştur (Oymak, 2000) (Kara ve Solak, 2004). Boy-ağır-lık ilişki sabitlerinden “b” değeri 3’ten küçük ise negatif allometrik büyümeden söz edileceğinden (Avşar, 2005); tüm bireylerde elde edilen “b” de-ğerine bakıldığında, Seyhan baraj gölü kababurun (C. regium) balığında negatif allometrik büyüme olduğu görülmektedir.
Kondisyon faktörü ortalama değerinin; en yüksek 1.554 ile II. yaş grubu bireylerde, en dü-şük ise 0,881 ile III. yaş grubu bireylerde olduğu tespit edilmiştir. Atatürk Baraj gölündeki C. regium’un kondisyon faktörü değerinin I. yaş grubu için 0.876 ve VII. yaş grubu için 1.356 ol-duğu bulunmuştur (Oymak, 2000). Şevik (1997) ise, en düşük kondisyon faktörü değerini 1.346, en yüksek kondisyon faktörü değerini ise 1.610 olarak bildirmiştir. Böylece, Seyhan baraj gö-lünde yaşayan C. regium’lar ile Atatürk baraj göl’ünde bulunanların kondisyon faktörü değerle-rinin birbirine az da olsa benzerlik gösterdiği gö-rülmektedir. Ancak, bu türün Seyhan Baraj Gölü’nde, Fırat nehrinde yaşayanlar kadar iyi beslenemedikleri görülmektedir. Oysa balıkların durgun sulardaki besin bolluğundan dolayı ne-hirlerde yaşayanlara göre daha iyi bir gelişim göstermeleri gerekmektedir. Fakat araştırma so-nuçlarımıza göre, Seyhan baraj gölünde yaşayan C. regium bireylerinin iyi beslenemedikleri söy-lenebilir (Tablo 5).
Seyhan baraj gölü besleyicilik kapasitesi yük-sek olmasına rağmen, C. regium bireylerinin ül-kemizde diğer baraj göllerinde yapılmış araştırma sonuçlarıyla karşılaştırıldığında, balık gelişimi ve balık üretiminde bir düşüşün olduğu görülmekte-dir. Göldeki balık gelişimindeki azalmaya; habi-tat farkı ve iklimsel faktörlerin etken olduğu; ba-lık üretimindeki düşüşün ise, göldeki aşırı avcı-lıktan kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
Alagöz S., (2005). SeyhanBarajGölü (Adana) BalıkFaunasınınBelirlenmesi. Master Tezi Ç.Ü. Fen Bil. Enst., Adana, 82 s.
Avşar, D., Özyurt, C.E., (2001). SeyhanBarajGölüSazan (CyprinuscarpioLinnaeus, 1758)’larınBazıBiyolojikÖzelliklerinin Be-lirlenmesi, EgeÜniversitesi Su Ürünleri Der-gisi,18(3-4): 333-342.
Avşar, D., (2005). BalıkçılıkBiyolojisivePopulasyonDinamiği, Nobel kitapevi, Adana, 332 s.
Aydın, R., Çalta, M., Şen, D., Çoban, M.Z., (2004). Relationships Between Fish LenghtsandOtolith Length in the Population of Chondrostomaregium(Heckel,1843) Inhabiting Keban Dam Lake, Pakistan Journal of Biological Sciences,7(9): 1550-1553.
Balık,S., Ustaoğlu, M.R., Sarı, H.M., Topkara E.T., (2007). YaylaGölü’ndeki (Buldan-De-nizli) KababurunBalığı (ChondrostomameandrenseElvira, 1987)’nınBazıBüyümeveÜremeÖzellikleri, Engineering Journal of Firat University, 19(3): 325-332.
Bagenal, T., (1978). Methods for Asssement of Fish Production in Fresh Waters, Blackwell Scientific Publications. London, 365 p.
Çoban, M.Z., Şen, D., (2006). KebanBarajGölü’ndeYaşayanChondrostomaregium(Heckel,1843)’da BüyümeÖzellikleri, FıratÜniversitesi Fen veMühendislikBilimleriDergisi, 18(1): 41-48.
Ergüden A.S., Göksu, M.Z.L., (2009). Length-weight Relationships for 12 Fish Species Caught in Seyhan Dam Lake in Southern Anatolia, Adana, Turkey, Journal of Applied Ichthyology, 25(4): 501-502. doi:10.1111/j.1439-0426.2009.01231.x
Kara, C., Solak, K., (2004). Some Biological Properties of Chondrostomaregium(Heckel,1843) İnhabiting Sır Dam Lake (Kah-ramanmaraş), KSU Journal of Science and Engineering, 7(2): 13-19
Lagler, K.F., (1966). Freshwater Fishery Biology. W.M.C. Brown Company Publishers. Dubuque, Iowa, 421 pp.
Le Cren, E.D., (1951). The Length-relationship and Seasonalcycle in Gonad Weight and Condition in the Perch (Percafluviatilis), Journal of Animal Ecology, 20: 210-218.
Oymak, S.A., (2000). Atatürk BarajGölü’ndeYaşayanChondrostomaregium(Heckel,1843)‘un BüyümeÖzellikleri, Turkish Journal of Zoology, 24: 41-50.
Özdemir, N., (1982). FıratNehrindeBulunanChondrostomaregium(Heckel,1843)’un UzunlukAğırlıkİlişkisiveKondisyonFak-törüÜzerineBirAraştırma, FıratÜniversitesi Fen FakültesiDergisi, 1: 22-26.
Polat, N., Gümüş, A., (1994). Age Determination and Evaluation of Precision Using Five Bony Structures of the Brond-snout (ChondrostomaregiumHeckel,1843Turkish Journal of Zoology, 19: 331-335.
Şen, D., Özdemir,Y., Köksal, M., (1992). KebanBarajGölü’ndeYaşayanChondrostomaregium(Heckel,1843)’da BüyümeÖzellikleri, FıratÜnversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsüSağlıkBilimleriDergisi, 6(1-2): 135-144.
Şevik, R., (1997). Atatürk BarajıSuriyesınırıarasındakisular (Fırat)’da YaşayanChondrostomaregium‘unBüyümeÖzellikleriÜzerineBirAraştırma, AkdenizBalıkçılıkKongresi, 555-562s, İzmir.
Tesch, F.W., (1968). Age and Growth. W.E. Ricker, (Ed.), Methods for Assessments of Fish Production in FreshWaters. IBP Handbook No:3, Blackwell, 93-123 p.
Ünlü E., Balcı K., Akbayın, H., (1990). SavurÇayı’ndaYaşayanbazıCyprinidae (Pisces) TürlerininBüyümeÖzellikleriÜzerineBirAraştırma, X.UlusalBiyolojiKongresi, 283-293s, Erzurum.
Von Bertalanffy, L., (1957). Quantitative laws in metabolism and growth, Quarterly Review of Biology, 32(3): 217-231.
