Journal of FisheriesSciences.com

Giriş

Balık stoklarının korunması ve balıkçılık yön-temi açısından iyi bir av aracı ilk yakalama bo-yunun üstündeki balıkları avlamalı, altındakilerin ise kaçmasına olanak sağlamalıdır (Armstrong ve diğ., 1990). Dip trolleri demersal balık avcılığının yaygın olarak yapıldığı av araçlarıdır. Bu av ta-kımında seçicilik en fazla torba kısmında gerçek-leşmektedir (Wileman ve diğ., 1996). Bu nedenle seçicilik çalışmaları trolün torba kısmında yoğun-laşmıştır. Uzun süreden beri devam eden bu ça-lışmalardan bazıları; ağ göz açıklığının arttırılma-sı (Cooper ve Hickey, 1989; Stergiou ve diğ., 1997), ağ göz şeklinin değiştirilmesi (Petrakis ve Stergiou, 1997; Aydın ve Tosunoğlu, 2010), ken-dinden daha kısa halata donatılan torbalar (Hic-key ve diğ., 1993), torba etrafındaki göz sayısının düşürülmesi Lök ve diğ.,1997) ve torbada kulla-nılan ağ materyali (Holden, 1971; Tokaç ve diğ., 2004) üzerine yoğunlaşmıştır.

Türkiye trol balıkçılığı, Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ ile düzen-lenmektedir (SÜRKOP, 2008). 2/1 Numaralı Tebliğ’de Ege ve Akdeniz’de kullanılacak dip trol ağlarının torba ağ gözü açıklığı baklava (rombik) gözlü ağlarda 44 mm’den, kare gözlü ağlarda 40 mm’ den, torba dışına konulan muha-fazanın ağ göz açıklıkları ise bu ölçülerin iki ka-tından küçük olamaz hükmü yer almaktadır. Son dönemlerde yapılan araştırmalarda Türkiye de-mersal trol balıkçılığında ticari olarak kullanılan polietilen (PE) torbaların seçiciliğinin oldukça düşük olduğu ortaya konmuştur (Özbilgin and Tosunoğlu, 2003; Tosunoğlu ve diğ., 2003a,b; Tokaç ve diğ., 2004).

Diğer taraftan seçicilikte önemli konulardan bir tanesi torba çevresindeki ağ göz sayısıdır. Torba ağ gözü sayısının artması, ağ gözlerinin kapanmasına neden olmakta ve seçiciliği düşür-mektedir (Tosunoğlu ve diğ., 2008). Avrupa Bir-liği balıkçığını düzenleyen yasalarda torba çevre-sindeki göz sayısı ile ilgili düzenlemeler mevcuttur (E.C., 2006). Türkiye’ de ticari balıkçılığı düzen-leyen tebliğde torba etrafındaki ağ göz sayısı ile ilgili herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle, balıkçılar torba etrafındaki ağ gözü-nü, tünel etrafındaki göz sayısına nazaran 2-3 kat arttırmaktadır (Tosunoğlu ve diğ., 2008).

Bu çalışmada, seçiciliğin geliştirilmesi ama-cıyla farklı morfolojik özelliklerdeki barbunya (Mullus barbatus) ve ısparozun (Diplodus annu-laris) farklı ağ göz şekli ve materyaline sahip; düğümsüz altıgen gözlü torba (AGT 44), 40 mm ağ göz açıklığında düğümsüz poliamid torba (PA 40) ve 44 mm ağ gözü açıklığında düğümsüz po-lietilen torbanın (PE 44) seçicilik parametreleri araştırılmıştır. Tüm torbalar; tünel sonundaki çevre göz sayısı 200 göz, torba çevresi 100 göz olacak şeklide donatılmıştır.

Materyal ve Metot

Araştırma Gülbahçe Körfezi ve Hekim adası civarında 03.02.2009 ile 27.08.2009 tarihleri ara-sında yürütülmüştür. Trol çekim süresi bütün çe-kimlerde 1 saat olarak standardize edilmiştir. Çe-kim hızı 2.6–3.4 mil/saat (ortalama 3.0 mil/saat), derinlik ise 24.2–57.8 m (ortalama 34 m) arasın-da değişmektedir (Tablo 1). Denemeler Ege Üni-versitesi Su Ürünleri Fakültesi’ne ait 27 m boy, 500 BG motor gücüne sahip “EGESÜF” araştır-ma gemisi ile yapılmıştır.

Table 1: Details of trawl operataions.

Örneklemeler, ticari balıkçılar tarafından yay-gın olarak kullanılan 900 göz büyüklüğündeki modifiye (kesimli) trol ağı ile gerçekleştirilmiştir (Tosunoğlu ve Aydın, 2007). Üç farklı trol tor-bası denemeye alınmıştır. Denemeye alınan tor-baların özellikleri; Altıgen gözlü torba (AGT 44): Poliamid (PA) + polietilen (PE) kombine düğüm-süz ağ, 44 mm nominal ağ göz boyu, 210 d/27 iplik kalınlığı. PA torba (PA 40): düğümsüz 40 mm nominal ağ göz boyu, 210 d/ 72 no iplik ka-lınlığındadır. PE torba (PE 44): düğümsüz 44 mm nominal mm ağ göz boyu, 210 d/ 27 no iplik ka-lınlığıdır. Bütün torbalar 5 m uzunluğunda ve çevre göz sayısı 100 dür.

Torba ağ gözü ölçümleri, 4 kg’lık ağırlık ek-lenmiş dijital kumpas ile yapılmıştır Ağ göz öl-çümü yapılan her bir torba için, 3 farklı bölgeden birbirini takip eden 20’şer olmak üzere toplam da 60 ağ gözü ölçümü yapılmıştır.

Torbaların seçiciliğin ölçümünde çemberli ör-tü torba tekniğinden yararlanılmıştır (Wileman ve diğ., 1996). Örtü torba 7.5 m uzunluğunda olup, düğümsüz PA malzemeye sahip, 24 mm göz açık-lığındadır. Örtü torbanın örnekleme torbalarına maskeleme etkisini azaltmak amacıyla 1.6 m ça-pında iki adet çember, trol torbasının 2. ve 4. met-resinde olacak şekilde donatılmıştır. Çember ya-pımında kullanılan yüksek yoğunluklu PE (HDPE) malzemenin çapı 5 cm’ dir.

Her çekimden sonra türler torba ve örtü olarak ayrılmış, tür bazında sayı ve ağırlıkları alınmıştır. Seçicilik parametreleri barbunya ve ısparoz 0.5 cm hassasiyet ile tam örnekleme metoduyla, total boy olarak PVC ölçüm tahtaları ile ölçülmüştür. Türlerin; torba ve örtüdeki türlerin boy frekansları % ve oransal dağılımları hesaplanmıştır.

Barbunya ve ısparoz için her çekime ait veri-ler değerlendirmeye alınmıştır (PE 44 torba ile ısparoz için elde edilen verileler aşırı yayılım gösterdiği için seçicilik parametreleri birleştirile rek elde edilmiştir). Seçicilik eğrilerinin çizimi ve parametrelerinin hesaplanmasında lojistik eşitli-ğin maksimum olabilirlik yöntemi kullanılmıştır (Wileman ve diğ., 1996).

Bireysel çekimler ve birleştirilmiş (pooled) çekimlerin seçicilik parametrelerinin tahmini CC2000 ile (Constat, Danimarka), ortalama seçi-cilik ve Fryer’e (Fryer, 1991) göre çekimler arası varyasyon hesaplanması ise EC Modeller (Cons-tat, Danimarka) programları ile yapılmıştır.

Barbunya (13 cm) için yasal yakalanma boyu-tuna (YYB) göre yapılan değerlendirmeler Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliğinin Yayın-ladığı 2/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğde belirtilen boy yasağı sınırlamasına göre yapılmıştır (SÜRKOP, 2008). Bu tebliğde ısparoz için herhangi bir boy sınırlaması yoktur. Isparoz için yapılan değerlen-dirmelerde Kınacıgil ve diğ. (2008) tarafından % 50 üreme boyu (ÜB) olarak bildirilen 10,5 cm temel alınmıştır.

Bulgular ve Tartışma

Av Kompozisyonu

AGT 44 ile 12, PA 40 ile 19, PE 44 ile 3 ge-çerli çekim gerçekleştirilmiştir. PE 44 torba ile yapılan denemelerde aynı özelliklere sahip birbi-rine benzer iki torbada farklı günlerde denemeler esnasında sualtında kalmıştır. PE 44 torba ile sa-dece 3 geçerli çekime ait seçicilik parametreleri hesaplanabilmiştir. Bu nedenle Pe 44 torbanın seçicilik parametreleri ve eğrileri verilerin birleş-tirilmesi ile elde edilmiştir. Denemeler sonrası yapılan ağ gözü ölçümlerinde AGT 44; 44.7 ±0.1 cm, PA; T90: 40.6 ± 0.1 cm olarak tespit edilmiş-tir. PE 44 torbanın ağ gözü ölçümleri ise yapıla-mamıştır.

Deneysel torbalara ilişkin türlerin torba, örtü-de ve toplamda yakalananların ağırlık olarak oransal dağılımı ise Tablo 2’ de verilmiştir.

Table 2: Proportional distribution of total catch in investigated codends.

Torba Seçiciliği

Barbunya

AGT 44 ile barbunya için 12 geçerli çekim sonucu toplam 5435 birey yakalanmış olup oran-sal dağılımı; torbada %24, örtüde %76 şeklinde-dir. PA 40 torbada ise 19 geçerli çekimde toplam 16693 birey yakalanmış olup, bunun % 65’i torba %35’i ise örtüdür. PE 44 torbada ise geçerli 3 çe-kim sonucu toplam 4242 adet birey yakalanmış olup, oransal dağılımı %77 torba, %25 örtüdür (Şekil 1). Deneme torbaları içerisinden en yüksek L₅₀ değeri 15.2 ±0.0 cm ile AGT 44 torbadan el-de edilmiştir (Tablo 3). Bu değeri sırası ile PA 40 (14.2 ±0.0 cm) ve PE 44 (13.5 ±0.1 cm) torba ta-kip etmektedir. Her bir torbanın birbiri ile yapılan karşılaştırmasında; ortalama SR’ler açısından fark bulunmuştur (p<0.05). Ortalama L₅₀ değerle-ri açısından AGT 44, PA 40 ve PE 44 arasında fark bulunurken (p<0.05), PA 40 ve PE 44 ara-sında fark bulunmamıştır (p>0.05).

Figure 1 : Selection curves and length distribution of red mullet and percentages of the species in terms of number (circle diagrams) in codend and in cover (a: AGT 44; b:PA 40, c: PE 44. Y-axis left, percen-tage retained; thin drawn lines: individual selection curves, thick drawn lines: mean selection curve according to Fryer (1991). Y-axis right, normalized length-frequency distribution: thin dashed lines; cover specimens, drawn line; codend specimens.

Table 3: Selectivity parameters for red mullet (P; pooled data, F; L₅₀ values according to Fryer (1991), L₅₀; %50 retaition length, sh; standart error, GA; confidence interval, S: selection range, R₁, R₂, R₃; Covarience matrix values, a and b; regression parameters, df; degree of fredom).

Barbunya için toplamda (torba+örtü) mini-mum yakalanma boyunun altındaki bireylerin oranı AGT 44, PA 40 ve PE 44 için sırası ile % 59, % 58 ve % 51 ile birbirine yakındır. Torba ve örtüde yakalanan YYB altındaki bireylerin oranı AGT 44 için % 21 ve % 71, PA 40 için % 15 ve % 71, PE 44 için % 22 ve % 79’ dur. Torba ve örtüde yakalanan ve YYB altındaki bireylerin toplam avcılıktaki oranları sırası ile AGT 44, için % 4 ve % 54, PA 40 için % 5 ve % 54, PE 44 için % 4 ve % 46’ dır.

Isparoz

AGT 44 ile ısparoz için 12 geçerli çekim so-nucu toplamda 6034 birey yakalanmış olup; oransal dağılımı %57 torba, %43 örtü şeklinde-dir. PA 40 torbada ise 19 geçerli çekimde toplam 27836 birey yakalanmış olup; bunların % 86’sı torbada %14’i ise örtüde yakalanmıştır. PE 44 torbada ise geçerli 3 çekim sonucu toplam 4242 adet birey yakalanmış olup; oransal dağılımı tor-bada %25, örtüde %75’dir. Şekil 2’deki torbalara ait boy-frekans grafikleri incelendiğinde her 3 torbada yakalanan bireylerin boy gruplarının bir-birine benzer özellikler gösterdiği tespit edilmiş-tir.

Figure 2 : Selection curves and length distribution of annular sea bream and percentages of the species in terms of number (circle diagrams) in codend and in cover ((a: AGT 44; b:PA 40, c: PE 44. Y-axis left, per-centage retained; thin drawn lines: individual selection curves, thick drawn lines: mean selection curve according to Fryer (1991). Y-axis right, normalized length-frequency distribution: thin dashed lines; cover specimens, drawn line; codend specimens.

Denemeleri gerçekleştirilen her üç torba ara-sında AGT 44 torbanın ortalama L₅₀ değerinin 10.6 ±0.0 cm ile en yüksek olduğu tespit edilmiş-tir (Tablo 4). Bu değeri sırası ile PA 40 torba (9.8 ±0.0 cm) ve PE 44 (9.5 ±0.6 cm) takip etmekte-dir. Her bir torbanın birbiri ile yapılan karşılaş-tırmasında; ortalama SR’ ler açısından fark bu-lunmuştur (p<0.05). Ortalama L₅₀ değerleri açı-sından AGT 44 ile PA 40 ve PE 44 arasında fark bulunurken (p<0.05), PA 40 ve PE 44 arasında fark bulunmamıştır (p>0.05).

Table 4: Selectivity parameters for annular sea bream (P; pooled data, F; L₅₀ values according to Fryer (1991), L₅₀; %50 retaition length, sh; standart error, GA; confidence interval, S: selection range,R₁, R₂, R₃; Covarience matrix values, a and b; regression parameters, df; degree of fredom).

Isparoz için toplamda (torba + örtü) ilk üreme boyu altındaki bireylerin oranı AGT 44, PA 40 ve PE 44 için sırası ile % 19, % 9 ve % 30’dur. Tor-ba ve örtüde yakalanan ilk üreme boyu altındaki bireylerin oranı AGT 44 için % 3 ve % 41, PA 40 için % 2 ve % 51, PE 44 için % 13 ve % 89’dur. Torba ve örtüde yakalanan ve ilk üreme boyu al-tındaki bireylerin toplam avcılıktaki oranları AGT 44 için, % 2 ve % 18, PA 40 için % 2 ve % 7, PE 44 için % 10 ve % 20’dir.

Bu çalışma, altıgen gözlü torba (AGT 44), 40 mm ağ göz açıklığında düğümsüz poliamid torba (PA 40) ve 44 mm ağ gözü açıklığında düğümsüz polietilen torbanın (PE 44) seçicilik parametrele-rini kapsamaktadır. Deneme torbalarından bar-bunya ve ısparozun her ikisi için en yüksek seçi-cilik altıgen torbadan elde edilmiştir. Bunun muhtemel nedeni altıgen torbanın göz boyunun ele alınan türlerin vücut yapılarına diğer torbalara göre uygun ve daha büyük gözlü oluşu olarak dü-şünülmektedir. Nominal 40 mm polietilen torba, 40 mm ticari trol balıkçıları tarafından yoğun ola-rak kullanılmaktadır. Bu torba ticari çekim şartla-rında esnemekte ve yasal ağ göz boyu olan 44 mm’ ye yaklaşmaktadır (Tokaç ve diğ., 2010). Fakat yine de bu torbanın seçiciliği oldukça dü-şüktür (Özbilgin ve diğ., 2003; Tosunoğlu et. al., 2003a,b). Otuz altı mm göz açıklığındaki PA tor-ba 40 mm PE torbaya göre barbunya türü için da-ha yüksek, ısparoz içinse benzer L₅₀ sağladığı bildirilmiştir (Tokaç ve diğ., 2004). Bu özellik göz önünde bulundurulduğundan PA 40 torbanın ağ göz açıklığı 40 mm olarak tercih edilmiştir. Denemeye alınan torbadan elde edilen seçicilik sonuçlarına göre barbunya ve ısparoz için PA 40 torba L₅₀ değeri, PE 44 torbaya göre daha yüksek bulunmuştur.

Kare gözlü torba seçiciliği barbunya gibi fusi-form yapıya sahip balıkların seçiciliğinde baklava gözlü torbalara nazaran daha iyidir (Tosunoğ-lu,1998). Bununla birlikte altıgen gözlü torba (L₅₀: 15.2 cm) ile, kare gözlü 40 mm PA (L₅₀: 13.3 cm) (Metin, 1995) ve 44 mm PA (L₅₀: 14.7 cm) (Tokaç ve diğ., 1998), üst paneli kare gözlü 40 mm PE (L₅₀: 10.6 cm) Tosunoğlu ve diğ., 2003a) ve 44 mm PE (L₅₀: 13.7 cm) (Tosunoğlu, 1998) torbalarından daha yüksek L₅₀ değeri elde edilmiştir. Bunun en önemli sebeplerinden biri, kaçış için AGT 44’ nin barbunyanın vücut şekli-nin kaçması için uygun olduğu ve torbanın dona-tıldığı yerdeki oranın (200göz/100göz) düşük ol-ması olarak yorumlanmaktadır. Çünkü bu oranı arttırdığımızda ağ gözlerinin açılımı azalmakta ve seçicilik olumsuz etkilemektedir (Tosunoğlu ve diğ., 2008).

Torba ağ gözleriyle yapılan denemelerde ıspa-rozun vücut yapısından dolayı rombik gözlü tor-baların kare gözlü torbalara nazaran daha iyi so-nuçlar verdiği ortaya konmuştur. Bu çalışmada ısparoz için AGT 44 ile elde edilen seçicilik so-nucunun ısparoz seçiciliği için oldukça uygun ol-duğu görülmektedir. Bu durum ilk üreme boyu (10.5 cm) göz önüne alındığında AGT 44’ ile el-de edilen L₅₀ boyunun (10.6 cm) uygunluğunda görülmektedir.

Altıgen torba ile elde edilen L₅₀ değeri (10,6 cm) farklı tasarım ve ağ gözü büyüklüğünde ya-pılan çalışmalardan yüksek bulunurken, PA 40 (L₅₀: 9.8 cm) ve PE 44’den (L₅₀: 9.5 cm) elde edi-len değerler; 40 mm PE rombik (L₅₀: 9.2) (Kay-kaç, 2007), 36 mm (L₅₀: 8.4 cm) ve 44 mm PA (10.3 cm) (Tokaç ve diğ., 2004), 40 mm PE (L₅₀: 8.7 cm) (Özbilgin ve Tosunoğlu, 2003) ve (L₅₀: 8.6 cm) (Tosunoğlu ve diğ., 2003a) ile elde edi-len değerlerle karşılaştırılabilir niteliktedir.

Trol balıkçılığında toplam av oranının boy se-çiciliğe etki ettiği ortaya konmuştur (Erickson ve diğ., 1996; Campos ve diğ., 2003; Herrmann 2005). Bu çalışmada ele alınan türler (Barbunya ve ısparoz) toplam avın yaklaşık ¼ ünü oluştur-maktadır. İleriki çalışmalarda diğer türlerin ve toplam avın seçiciliğe olan etkileri araştırılmalı-dır. Ayrıca, torba ip materyalinin (Tokaç ve diğ., 2004) ve kalınlığının (Sala, 2007) seçiciliğe etki-leri ortaya konmuştur. Bu çalışmada, aynı ip ka-lınlığına sahip malzeme temin edilemediği için farklı kalınlıktaki torbaların seçiciliği araştırıl-mıştır. Daha net sonuçlara ulaşmak için aynı ip kalınlığına sahip, farklı şekil büyüklükteki torba ağ gözleri ile denemeler yapılmalıdır.

Sonuç

Bu çalışmada, ele alınan torbalar standart tor-ba (40 mm PE ve torbanın donatıldığı yerdeki oran 1:1) ile karşılaştırıldığında araştırılması ya-pılan türlerin boy seçiciliği geliştirilmiştir. Bunun yanı sıra Ege denizi trol avcılığında 40’ın üzerin-de ticari öneme sahip türün yakalandığı bilinmek-tedir. Morfolojik özellikleri farklı bu kadar çok türü içinde barındıran balıkçılıkta, bir tür için ka-bul edilen seçicilik değeri diğer türler için olum-suz sonuçlar verebilmektedir. Bu amaçla ticari trol balıkçılığında tür bazında boy seçiciliğinin yanında tür seçiciliğinin ve balıkların trol ağına gösterdiği davranış çalışmalarının yapılması ge-rekmektedir.

Kaynaklar

Armstrong, D,W., Ferro R.S.T., Maclennan, D.N., Reeves, S.A., (1990). Gear selectivity and the conservation of fish, Journal of Fish Biology, 37 (Suppl. A): 261–262.
doi: 10.1111/j.1095-8649.1990.tb05060.x

Aydın, C., Tosunoğlu, Z., (2010). Selectivity of diamond, square and hexagonal mesh codends for Atlantic horse mackerel (Tra-churus trachurus), European hake (Merluc-cius merluccius) and greater forkbeard (Phy-cis blennoides) in the eastern Mediterranean, Journal of Applied Ichthyology, 26: 71-77.
doi: 10.1111/j.1439-0426.2009.01376.x

Campos, A., Fonseca, P., Henriques, V., (2003). Size selectivity for four fish species of the deep ground fish assemblage off the Portu-guese southwest coast: evidence of mesh size, mesh configuration and cod end catch effects, Fisheries Research, 63: 213-233.
doi: 10.1016/S0165-7836(03)00060-2

Cooper, C., Hickey, W., (1989). Selectivity Ex-periments with Square Mesh Codends of 130, 140 and 155mm, Fisheries Develop-ment and Fisherman’s Services Division Project Report No: 154, 29p,

E.C., (2006). Council Regulation (EC 1967/2006) concerning management measures for the sustainable exploitation of fishery resources in the Mediterranean Sea, Amending Regu-lation (EEC) No 2847/93 and repealing Regulation (EC) No 1626/94. Off J E U 409, 75p.

Erickson, D.L., Perez-Comas, J.A., Pikitch, E.K., Wallace, J.R., (1996). Effects of catch size and codend type on the escapement of wall-eye Pollock (Theragra chalcogramma) from pelagic trawls, Fisheries Research, 28: 179- 196.
doi: 10.1016/0165-7836(96)00497-3

Fryer, R.J., (1991). A model of between-haul var-iation in selectivity, ICES Journal of Marine Science, 48: 281-290.
doi: 10.1093/icesjms/48.3.281

Herrmann, B., (2005). Effect of catch size and shape on the selectivity of diamond mesh cod-ends I. Model development, Fisheries Research, 71: 1-13.
doi: 10.1016/j.fishres.2004.08.024

Hickey, W.M., Brothers, G., Boulos. D.L., (1993). A study of selective fishing methods for the northern cod otter trawl fishery, Ca-nadian Technical Report Fisheries and Aquatic Science, No 1934, 31p.

Holden, M., (1971). Report of The ICES/ICNAF Working Groups on Selectivity Analysis, ICES Coop, Report Ser, No 25.

Kaykaç, M.H., (2007). Barbunya (Mullus barba-tus L., 1758) ve Isparoz (Diplodus annularis L., 1758) için standart ve dar trol tor-balarının seçiciliği, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 24: 261-266.

Kınacıgil, H.T., İlkyaz, A.T., Metin, G., Ulaş, A., Soykan, O., Akyol, O., Gurbet, R., (2008). Balıkçılık Yönetimi Açısından Ege Denizi Demersal Balık Stoklarının İlk Ürüme Boyları, Yaşları ve Büyüme Parametrelerinin Tespiti, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Çevre, Atmosfer, Yer ve Deniz Bilimleri Araştırma Grubu (ÇAYDAG) Proje No: 103Y132, 327p.

Lök, A., Tokaç, A., Tosunoğlu, Z., Metin, C., (1997). The effects of different cod-end de-sign on bottom trawl selectivity in Turkish fisheries of the Aegean Sea, Fisheries Re-search, 32: 149-156, 1997.
doi: 10.1016/S0165-7836(97)00048-9

Metin, C., (1995). Modern Dip Trollerinin Tor-balarında Kare Gözlü Ağ Kullanımının Seçiciliğe Etkileri Üzerine Araştırmalar, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bil. Enst., Su Ürün. ABD. Bornova-İzmir, 69s.

Özbilgin, H., Tosunoğlu, Z., (2003). Comparison of the selectivity of double and single codends, Fisheries Research, 63: 143-147.
doi: 10.1016/S0165-7836(03)00005-5

Petrakis, G., Stergiou, K.I., (1997). Size selectivi-ty of diamond and square mesh codends for four commercial Mediterranean fish species, ICES Journal of Marine Science, 54: 13-23.
doi: 10.1006/jmsc.1996.0172

Sala, A., Lucchetti, A., Buglioni, G., (2007). The influence of twine thickness on the size se-lectivity of polyamide codends in a Mediter-ranean bottom trawl, Fisheries Research, 83: 192-203.
doi: 10.1016/j.fishres.2006.09.013

Stergiou, K.I., Petrakis, G., Politou, C.Y., (1997). Size selectivity of diamond and square mesh cod-ends for Nephrops norvegicus in the Aegean Sea, Fisheries Research, 29: 203-209.
doi: 10.1016/S0165-7836(96)00542-5

SÜRKOP, (2008). 2/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ. Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği, Pozitif Matbaa, Ankara, 112 s.

Tokaç, A., Lök, A., Tosunoğlu, Z., Metin, C, Fer-ro, R.S.T. (1998). Cod-end selectivities of a modified bottom trawl for three fish species in the Aegean Sea, Fisheries Research, 39: 17-31.
doi: 10.1016/S0165-7836(98)00172-6

Tokaç, A., Özbilgin, H., Tosunoğlu, Z., (2004). Effect of PA and PE material on codend se-lectivity in Turkish bottom trawl, Fisheries Research, 67: 317-327.
doi: 10.1016/j.fishres.2003.10.001

Tokaç, A., Özbilgin, H., Kaykaç, H., (2010) Se-lectivity of conventional and alternative codend design for five fish species in the Aegean Sea, Journal of Applied Ichthyology, 26: 403-409.
doi: 10.1111/j.1439-0426.2009.01379.x

Tosunoğlu, Z., (1998). Türkiye Denizlerinde Kullanılan Dip Trol Ağlarında Torba Seçi-ciliğini Arttırmaya Yönelik Yapısal Uygu-lamalar, Doktora Tezi, E.Ü. Fen Bil. Enst. Su Ürünleri Avlama ve İşleme Teknolojisi ABD. Bornova-İzmir, 121s.

Tosunoğlu, Z., Özbilgin, H., Tokaç, A., (2003a). Effects of the protective bags on the cod-end selectivity in Turkish bottom trawl fishery, Archive of Fisheries and Marine Research, 50: 239–252.

Tosunoğlu, Z., Doğanyılmaz, Y., Özbilgin, H., (2003b). Body shape and trawl codend se-lectivity for nine commercial fish species. Journal of the Marine Biological Associa-tion of the United Kingdom, 83: 1309-1313.
doi: 10.1017/S0025315403008737

Tosunoğlu, Z., Aydın, C., (2007). Technical characteristics of demersal trawl nets recent-ly used in the Turkish coast of the Aegean Sea, Journal of FisheriesSciences.com, 1: 184-187.
doi: 10.3153/jfscom.2007022

Tosunoğlu, Z., Aydın, C., Özaydın, O., (2008). Selectivity of a 50-mm diamond mesh knot-less polyethylene codend for commercially important fish species in the Aegean Sea, Journal of Applied Ichthyology, 24: 311-315.
doi: 10.1111/j.1439-0426.2008.01067.x

Wileman, D.A., Ferro, R.S.T., Fonteyne, R., Mil-lar, R.B., (1996). Manual of Methods of Measuring the Selectivity of Towed Fishing Gears. ICES Coop. Research Report, No. 215, 216 p.