Journal of FisheriesSciences.com

Keywords:

Chamelea gallina, Donax trunculus, Growth, Meat yield, West Marmara

Giriş

Çift kabuklu yumuşakça türleri arasında eko-nomik değeri yüksek olan C. gallina ve D. trun-culus, genel olarak intertidal veya sığ subtidal bölgelerde (Ansell vd., 1983), dip yapısı kumsal olan alanlarda dağılım göstermektedirler (Maze ve Laborda, 1988; Oray, 1989). Dünya genelinde, Atlantik Okyanusu (Ansell vd., 1983; Fischer vd., 1987), Adriyatik Denizi, Karadeniz, Akdeniz (Bayed ve Guillou, 1985) ve Marmara Denizi (Deval, 2009) kıyılarında geniş yayılım göster-dikleri bildirilmektedir.

Ülkemizde, son yıllarda C. gallina’nın ticari avcılığı Karadeniz’den yapılmakta olup, D. trun-culus’un ise ticari avcılığı yapılmamaktadır. Her iki türün Marmara Denizi’nde yoğun stoklara sa-hip olduğu bildirilmektedir (Çolakoğlu, 2011). Bununla beraber, bu bölgede C. gallina’nın ticari avcılığı 1998 yılında Tarım ve Köyişleri Bakan-lığı’nın su ürünleri avcılığını düzenleyen 32/1 no-lu sirküleri ile yasaklanmıştır. D. trunculus’un yasaklılığı ise, 2002 yılında 35/1 nolu sirküleri ile belirlenerek yürürlüğe konulmuştur. Halen de-vam eden avcılık yasağı nedeniyle bu alandaki stokların durumunun bilinmesi ve gelecekteki değerlendirme düzeyleri, populasyon tahmini araştırmalarının yapılmasını zorunlu hale getir-miştir. Yapılan bu araştırma ile Marmara Deni-zi’ndeki C. gallina ve D. trunculus türlerinin bü-yüme özellikleri ortaya konularak stokların du-rumu hakkında bilgi edinilmeye çalışılmıştır.

Materyal ve Metot

Araştırma materyali Marmara Denizi’nde bu-lunan çift kabuklu yumuşakçalardan C. gallina ve D. trunculus türleridir. Türlerin örneklemeleri Marmara Denizi’nin batısında belirlenen doğal stokların bulunduğu 8 istasyondan gerçekleşti-rilmiş (Şekil.1), örnekler infra-littoral bölgeden (0–10 m) Mayıs 2006 ile Nisan 2008 tarihleri arasında 24 ay süre ile aylık olarak, dreç yardı-mıyla temin edilmiştir. Temin edilen örneklerin bireysel uzunlukları 0.01 mm hassasiyetli dijital kumpas ile ölçülmüş, ağırlıklar ise 0.01 gr’lık hassas terazide tartılarak kaydedilmiştir. Araştır-ma süresince ölçüm ve tartımlardan elde edilen veriler kullanılarak örneklerin % boy ve ağırlık frekans dağılımları çıkarılmış, ortalama ± SH (Standart Hata), minimum ve maksimum boy ve ağırlık değerleri belirlenmiştir.

Figure 1: Sampling locations

Boy - ağırlık ilişkisi, Ricker’in (1975) ekspo-nansiyel regrasyon (üssel ilişki modeli) formülü (TW = a L ^b) kullanılarak hesaplanırken, her iki tarafın logaritması alınarak doğrusal hale getiril-miştir. C. gallina ve D. trunculus’un büyüme şeklinin belirlenmesi için boy ve ağırlık değerleri regrasyon analizine tabi tutulmuş ve en küçük ka-reler yöntemine göre a ve b değerleri hesaplan-mıştır. Boy-yükseklik ve boy-en ilişkileri, Arneri et al., (1997)’nin bildirdiği H(W)= a+bL doğru-sal ilişkisinden faydalanılarak hesaplanmıştır. Yaş et verimi ise, Freeman’ın (1974) bildirdiği Et Verimi = Yaş Et Ağırlığı / Toplam Ağırlık x 100 formülüne göre hesaplanmıştır.

Bulgular ve Tartışma

Araştırma periyodu boyunca örnekleme istas-yonlarından elde edilen C. gallina ve D. truncu-lus bireylerine ait boy, genişlik, kalınlık ve ağır-lık dağılımları Tablo 1’de verilmiştir. C. gallina bireylerinin (N= 3325) boyu, 7-39 mm, ağırlığı 0.3-21.05 g; D. trunculus’un (N=4624) ise, boyu 11.5-42 mm ve ağırlığı 0.26-17.22 g arasında de-ğişmiştir.

Table 1: Distribution of lenght and weight of C. gallina and D. trunculus

C. gallina ve D. trunculus populasyonlarında bireylerin boy dağılımlarının, yoğun olarak sıra-sıyla, 17-33 mm ve 20-38 mm arasında değiştiği, 19 mm ve 26 mm boy gruplarının ise en fazla frekansa sahip olduğu belirlenmiştir. Ağırlık - frekans dağılımlarında ise bireyler yoğun olarak 2-10 g (C. gallina) ve 2-6 g (D. trunculus) ara-sında değişmiş, her iki türünde 3 g ağırlık grubunda en fazla frekansa sahip olduğu belirlenmiş-tir (Şekil 2). C. gallina bireylerinin yükseklik ve en dağılımlarında en yoğun frekans gruplarını sı-rasıyla, 15-30 mm (17 mm) ve 8-18 mm (10 mm), D. trunculus türü için ise 14-22 mm (16 mm) ve 8-12 mm (9 mm) arasındaki boy grupla-rının oluşturdukları tespit edilmiştir (Şekil 3).

Figure 2: Lenght - frequency (a,c) and weight - frequency (b,d) distribution of individuals C. gallina and D. trunculus

Figure 3: Height- frequency (a,c) and width- frequency (b,d) distribution of individuals C. gallina and D. trunculus

Çalışmada, C. gallina ve D. trunculus bireyle-rine ait boy–ağırlık ilişkileri incelenmiş ve bulgu-lar Tablo 2’de verilmiştir. Tablo 2’ye göre C. gallina’nın boy–ağırlık ilişkisi, TW= 0.3539L2.8908 (r=0.98; N=2462), D. trunculus’un ise TW= 0.153L2.7373 (r= 0.95; N=3428) olarak hesaplanmıştır. Her iki tür için b değeri 3’ten kü-çük olduğu için büyüme negatif allometrik (b= 2.89; b= 2.74) olduğu tespit edilmiştir. C. gallina ve D. trunculus’un boy ve yükseklik ile en ve ağırlık bulguları arasında logaritmik bir ilişki ol-duğu belirlenmiştir (Tablo 2; Şekil 4 ve Şekil 5).

Figure 4: Lenght– weight (a), height- weight (b) and width-weight (c) relationships of C. gallina

Figure 5: Lenght– weight (a), height- weight (b) and width-weight (c) relationships of D. trunculus

Table 2: Parameters of lenght– weight, height- weight and width-weight relationships of species

Araştırma sahalarından avlanan C. gallina ve D. trunculus bireylerine ait boy–yükseklik ve boy–en ilişkileri incelenmiş ve aralarında doğru-sal bir ilişki olduğu belirlenmiştir (Tablo 3; Şekil 6).

Figure 6: Lenght– weight (a), height- weight (b) and width-weight (c) relationships of D. trunculus

Table 3: Parameters of lenght–height and lenght –width relationships of species

Her iki türe ait bireylerin ağırlığı, et ağırlığı ve et verimi dağılımları Tablo 4’de verilmiştir. C. gallina bireylerinin (N= 1655) ağırlığı 1.19-17.76 g, et ağırlığı 0.09-2.53 g, et verimi %0.78-85.60; D. trunculus’un (N=3374) ise ağırlığı 0.26-8.92 g, et ağırlığı 0.02-1.89 g, et verimi %4.28-53.45 arasında değişmiştir.

Table 4: Values of meat yield and meat weight, individual weight of C. gallina and D. trunculus

Marmara Denizi’nin batısındaki 8 farklı istas-yondan örneklenen C. gallina ve D. trunculus bi-reylerinin büyüme özellikleri tahmin edilmiştir.

Araştırmada, C. gallina bireylerinin (N= 3325) boyunun 7–39 mm, ağırlığının 0.3-21.05 g; D. trunculus’un (N=4624) ise boyunun 11.5-42 mm ve ağırlığının 0.26-17.22 g arasında değiştiği tespit edilmiştir. C. gallina ve D. trunculus po-pulasyonlarında bireylerin boy dağılımlarının yo-ğun olarak sırasıyla, 17-33 mm ve 20-38 mm ara-sında değiştiği, 19 mm ve 26 mm boy gruplarının ise en fazla frekansa sahip olduğu belirlenmiştir. Her iki tür içinde düşük oranda küçük bireylerin avlanmasının nedeninin, av aracının seçiciliğin-den ve bölgede uzun süreden beri süre gelen av-lanma yasağının bulunmasından kaynaklandığı düşünülmüştür.

Ülkemizde, Marmara Denizi ve Karadeniz’de yapılan çalışmalarda C. gallina’nın boy ve ağırlık dağılımlarına ait tahmin edilen sonuçlar, birbirin-den farklılık göstermektedir (Tablo 5). D. truncu-lus ile ilgili yapılan ilk ve tek çalışma, Deval (2009) tarafından Kuzey Marmara’da gerçekleşti-rilmiş, bireylerin boy dağılımları 3–44.8 mm (Lort= 24.7 mm) aralığında bulunmuştur (Tablo 5). Tablo 5’te görüldüğü üzere bu çalışmada C. gallina türü için tespit edilen maksimum boy, de-nizlerimizde görülen en büyük değeri (39 mm) temsil etmekte, en küçük boy ise Deval (1995) tarafından Kuzey Marmara’da 3.6 mm olarak ve-rilmektedir. Bu çalışmada en büyük boyda birey-lerin tespit edilmesi, araştırmanın yapıldığı dö-nemde bölgenin ticari avcılığa kapalı olmasından, Deval’in (1995) ve (2009)’da en küçük boy da bireylere rastlamasının nedeninin ise av aracının seçiciliğinden kaynaklandığı düşünülmüştür.

Table 5: Values biometric measurement of C. gallina ve D. trunculus in Turkey Seas

Dünyada çeşitli bölgelerde yapılan araştırma-larda C. gallina türüne ait maksimum boy dağı-lımları konusunda farklı bulgular elde edilmiştir. C. gallina ile ilgili maksimum boy dağılımları, Akdeniz’de yapılan araştırmada 40 mm (Gaspar vd., 2002b) ve 41 mm (Vives ve Suau, 1962), Karadeniz kıyılarında 31 mm (Boltacheva ve Mazlumyan, 2003) ve 43 mm (Scarlota ve Staro-bogtav, 1972), Güney Adriyatik’te 46.5 mm (Ma-rano vd., 1982), Orta Adriyatik’te 46 mm (Poggi-ani vd., 1973) ve Trieste Körfezi’nde 39.6 mm (Valli ve Zecchini-Pinesich, 1981) olarak belir-lenmiştir (Tablo 6). D. trunculus ile ilgili yapılan bazı araştırmalarda ise, İspanya kıyılarında 45 mm (Huz vd., 2002), Portekiz’in güney kıyıların-da 44.27 mm, 44 mm (Gaspar vd., 2002a) ve 31 mm (Gaspar vd., 2003), İtalya’nın Güney Adriya-tik kıyılarında 37 mm (Zeichen vd., 2002) olarak tespit edilmiştir (Tablo 6). Bulgulardaki bu farklı-lıklar, çevresel faktörler, avlanma bölgesi ve av-cılıkta kullanılan av aracının seçiciliğinden kay-naklanabilmektedir.

Table 6: Values maximum length of C. gallina ve D. trunculus in Seas the world

Araştırmada, C. gallina ve D. trunculus birey-lerinin negatif allometrik büyüme gösterdiği be-lirlenmiştir. Dünyada farklı bölgelerde yapılan bazı çalışmalarda C. gallina bireylerinde W/L ilişkisinin, bu çalışma sonuçlarında olduğu gibi, negatif allometrik büyüme gösterdiği bildirilmiş-tir (Tablo 7) (Marano vd., 1982; Valli vd., 1985; Cano ve Hernandez, 1987; Polenta, 1993; Deval, 1995; Arneri vd., 1997; Stadnichenko ve Zolota-rev, 2001; Gaspar vd., 2002b; Köseoğlu, 2005). Bununla beraber, C. gallina ile ilgili yapılan di-ğer çalışmalarda ise bazı araştırıcılar büyümeyi pozitif allometrik (Valli ve Zecchini-Pinesich, 1981; Ramon, 1993), bazıları da izometrik (Dal-gıç, 2006) olarak tespit etmişlerdir (Tablo 7). D. trunculus ile farklı bölgelerde yapılan araştırma-larda ise, bu çalışmada elde edilen sonuçlara ben-zer olarak, türün negatif allometrik büyüme gös-terdiği belirlenmiştir (Tablo 7) (Maze ve Labor-da,1990; Ramon,1993; Bayed, 1990; Gaspar vd., 2002a).

Table 7: Exponential equations length-weight relationship of C. gallina and D. trunculus

C. gallina ve D. trunculus bireylerine ait boy–yükseklik ve boy–en ilişkileri incelendiğinde ise her iki türün aralarında doğrusal bir ilişki olduğu belirlenmiştir. C. gallina’nın boy - yükseklik iliş-kisi, H= 0.9495L–0.0711 (R2=0.92), D. truncu-lus’ta ise H= 0.556L+0.0962 (R2=0.87) olarak bulunmuştur. Farklı bölgelerde yapılan çalışma-larda ise C.gallina’nın boy ile yüksekliği arasın-daki ilişki; Portekiz’in güney kıyılarında Log H= -0.058+1.013 Log L (R2=0.94) (Gaspar vd., 2002b), Marmara Denizi’nin batı kıyılarında H=0.9119L–0.3322 (R2=0.94) (Köseoğlu, 2005), Adriyatik kıyılarında H= 0.8900L+0.035 (R2=0.99) (Arneri vd., 1997) olarak tespit edil-miştir. D. trunculus’la Portekiz’in güney kıyıla-rında yapılan bir çalışmada, boy ile yükseklik ilişkisi Log H= -0.067+0.888 Log L (R2= 0.934) olarak belirlenmiştir (Gaspar vd., 2002a). Bu ça-lışmada elde edilen bulgular yukarıda verilen di-ğer çalışmaların bulguları ile karşılaştırıldığında, C. gallina için benzer, D. trunculus için farklılık arz etmektedir. Bunun sebebinin farklı çevre ko-şullarının türlerin büyüme özellikleri üzerine et-kisinden kaynaklanabildiği ifade edilmektedir (Parsons vd., 1990).

Türlerin yaş et verimleri incelendiğinde, C. gallina bireylerinin ortalama et verimi %19.10; D. trunculus’un ise %19.45 olarak bulunmuştur. Türkiye’de avcılığı yapılan bazı ekonomik çift kabuklu yumuşakçaların sonbahar dönemindeki et verimleri üzerine yapılan araştırmada, kara midye (Mytilus galloprovincialis) %25.01, aki-vades (Tapes decussatus) %21.65, istiridye (Ost-rea edulis) %6.50, kidonya (Venüs verrucosa) %16.94 ve kum midyesinin (Chamelea gallina) %20.78 olarak belirlenmiştir (Hindioğlu (Lök) vd., 1997). Çift kabuklu yumuşakçalarda et veri-minin mevsime bağlı olarak değiştiği, özellikle kış aylarında ortamdaki besin miktarının düşmesi ve ilkbaharda ise üremeden dolayı minimum dü-zeylere indiğini bildirilmiştir (Hindioğlu (Lök) vd., 1997).

Sonuç

Marmara Denizi’nin batı bölgesinde C. galli-na ve D. trunculus stoklarının boy ve ağırlık da-ğılımları göz önünde bulundurularak büyüme po-tansiyelinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu bölgelerin ticari avcılığa açılarak balıkçılığa ka-zandırılması ve yöre halkına ekonomik açıdan büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Kaynaklar

Ansell, A.D. and Lagardère, F., (1980). Obser-vations on the biology of Donax trunculus and Donax vittatus at Ile d’Oleron (French Atlantic Coast), Marine Biology, 57(4): 287-300.
doi: 10.1007/BF00387572

Ansell, A.D., McLachlan, A., Erasmus, T., Junk, W., (1983). The biology of the genus Do-nax, Developments in hydrobiology, sandy beaches as ecosystems, 607-635, 19p.

Arneri, E., Froglia, C., Polenta, R., Antolini, B., (1997). Growth of Chamelea gallina (Bi-valvia: Veneridae) in the eastern Adriatic (Neretva River Estuary), Tisuću Godina Prvoga Spomena Ribarstva u Hrvata, 597: 669-676.

Bayed, A., Guillou, J., (1985). Contribution a`l’e´tude des populations du genre Donax: la population de D. trunculus L. (Mollusca, Bivalvia) de Mehdia (Maroc), Annales De L Institut Oceanographique, 61(2): 139-147.

Bayed, A., (1990). Reproduction de Donax trunculus sur la cote Atlantique marocaine, Cahiers de Biologie Marine, 31: 159-170.

Boltacheva, N.A., Mazlumyan, S.A., (2003). The growth and longevıty of Chamelea gal-lina (Mollusca, Veneridae) in the Black Sea, Vestnik Zoologii, 37(3): 71-74.

Cano, F.V., Hernandez, J. M., (1988). Biometria y reproduction de Chamelea gallina L. en la bahia de Mazarron (Se de la Peninsula Iberica) y Alcunas consideraciones sobre su Pesca, FAO Rapp., 395: 107–112.

Cebeci, M., (1994). Kuzey Marmara Denizi’nde Chamelea gallina L, 1758’nin biyometrisi ve avcılığı, İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 8: 31-66.

Çolakoğlu, S., (2011). Çanakkale Boğazı ile Batı Marmara’da kum midyesi (Chamelea gallina L., 1758) ve kum şırlanının (Donax trunculus L., 1758) stok tahmini, Doktora Tezi, Danışman Tokaç, A., Ege Üniversi-tesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.

Dalgıç, G., (2006). Karadeniz kum midyesi Chamelea gallina (L., 1758) popu-lasyonunun üreme periyodu ve büyüme performansının belirlenmesi, Doktora Tezi, Danışman Okumuş, İ., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trab-zon.

Deval, M.C., (1995). Kuzey Marmara Den-izi’nde Chamelea gallina Linneaeus, 1758’nin yaş ve kabuk gelişimi, Doktora Tezi, Danışman Oray, I.K., İstanbul Ün-iversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Deval, M.C., (2009). Growth and reproduction of the wedge clam (Donax trunculus) in the Sea of Marmara, Turkey, Journal of Ap-plied Ichthyology, 25: 551-558.
doi: 10.1111/j.1439-0426.2009.01258.x

Fischer, W., Bauchot, M.L., Schneider, M., (1987). Fiches FAO d’identification des es-pèces pour les besoins de la pêche. (Ré-vision 1). Méditerranée et mer Noire. Zone de pêche 37. Volume I. Végétaux et Inver-tébrés, Publication préparée par la FAO, ré-sultat d’un accord entre la FAO et la Com-mission des Communautés Européennes, 1, Rome.

Freeman, K.R., (1974). Growth, mortality and seasonal cycle of Mytilus edulis in two No-va Scotian embayments, Technical Report No. 500, Department of the environment, Fisheries and Marine Service, Canada. 112 pp.

Hindioğlu (Lök), A., Çaklı, Ş., Serdar, S., Duy-ar, H.A., (1997). Condition indexes and bi-ochemical analysis of economical bivalve species in Turkey, II. Fisheries and pro-cessing technologies Workshop 97, 6–7 Mart 1997, İstanbul Ticaret Odası.

Huz, R., Lastra, M., López, J., (2002). The in-fluence of sediment grain size on burrow-ing, growth and metabolism of Donax trun-culus L. (Bivalvia: Donacidae), Journal of Sea Research, 47: 85-95.
doi: 10.1016/S1385-1101(02)00108-9

Gaspar, M.B., Chícharo, L.M., Vasconcelos, P., Garcia, A., Santos, A.R., Monteiro, C.C., (2002a). Depth segregation phenomenon in Donax trunculus (Bivalvia: Donacidae) populations of the Algarve coast (southern Portugal), Scientia Marina, 66 (2): 111-121.

Gaspar, M.B., Santos, M.N., Vasconcelos, P., Monteiro, C.C., (2002b). Shell morphomet-ric relationships of the most common bi-valve species (Mollusca: Bivalvia) of the Algarve coast (southern Portugal), Hydrobi-ologia, 477: 73-80.
doi: 10.1023/A:1021009031717

Gaspar, M.B., Santos, M.N., Leitão, F., Chícharo, L., Chícharo, A., Monteiro, C.C., (2003). Recovery of substrates and macro-benthos after fishing trials with a new Portuguese clam dredge, Journal of the Marine Biologi-cal Association of the United Kingdom, 83, 713-717.
doi: 10.1017/S0025315403007690h

Köseoğlu, M., (2005). Batı Marmara’da kum midyesinin (Chamelea gallina Linnaeus 1758) büyümesi, üremesi ve stok tahmini üzerine bir çalışma, Yüksek Lisans Tezi, Danışman İşmen, A., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.

Marano, G., Casavola, N., Saracino, C., Rizzi, E., (1982). Reproduction and growth of Cha-melea gallina (L.) and Venus verrucosa (L.) (Bivalvia: Veneridae) In the Lower Adriatic Sea, Memorie di Biologia Marina e di Oceanografia, 12: 93-110.

Mazé, R.A., Laborda, A.J., (1988). Aspectos de la dinámica de población de Donax truncu-lus (Linnaeus, 1758) (Bivalvia: Donacidae) en la ría de El Barquero (Lugo, NO Es-pana), Investigacion pesquera, 52: 299-312.

Mazé, R.A., Laborda, A.J., (1990). Cambios es-tacionales de una población de Donax trun-culus (Linnaeus, 1758) (Pelecypoda: Donacidae) en la ría de El Barquero (Lugo, NO. De Espana). Scientia Marina, 4(2): 131-138.

Oray, I.K., 1989. Catch of Chamelea gallina L. In Turkey, Aquaculture Europe 89, Bor-deaux, France.

Parsons, T.R., Takahashi, M., Hargrave, B., (1990). Biological oceanographic process-es, Third edition, Pergamon press, Great Britain, 330p.

Poggiani, L., Piccinetti, C., Manfrin-Piccinetti, G., (1973). Ossevazioni sula Biologia dei Molluschi Bivalvi Venus gallina L. e Adri-atico, Note Laboratorio Biological Marine e Pesca, Fano, 4(8): 189-212.

Polenta, R., (1993). Osservazioni sull’ acresci-mento della vongola Chamelea gallina L. Nel Medio adriatico, Tezi di Laurea in Sci-enze Biologiche. Università degli studi di Bologna.

Ramón, M., (1993). Estudio de las poblaciones de Chamelea gallina (Linnaeus, 1758), Donax trunculus (Linnaeus, 1758) (Mol-lusco: Bivalvia) en el Golfo di Valencia (Mediterraneo Occidental), Tesi di dottora-to, Univ. Barcellona, 395pp.

Ricker, W.E., (1975). Computation and Interpre-tation of Biological Statistics of Fish Popu-lations, Bulletin Fisheries Research Board of Canada,(191): 382p.

Scarlato, O.A., Starobogatov, Y.E., (1972). Class-Bivalvia// Keys to the fauna of the Black and Azov seas, Kyiv: Nauk. dumka, Russian, 3: 178–249.

Stadnichenko, S.V., Zolotarev, V N., (2001). Es-timating the productivity of the Black Sea Bivalve Chamelea gallina from the size and biomass of its populations, Russian Journal of Marine Biology, 27(3): 130-134.
doi: 10.1023/A:1016757216729

Tunçer, S., Erdemir, C.C., (2002). A Prelimi-nary study on some properties for Cha-melea gallina (L.,) bivalvia: Veneridae from Karabiga-Çanakkale, Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 2: 117-120.

Valli, G., Zecchini-Pinesich, G., (1981). Some aspects of reproduction and biometry of Chamelea gallina (Mollusca: Bivalvia) In Gulf of Trieste, Nova Thalassia, 5: 57-73.

Valli, G., Zardini, D., Nodari, P., (1985). Cycle reproductif et biometrie chez C. gallina dans le Golfo de Trieste, Raport Commis-sion International Marine Mediterranian, 29(5): 339–340.

Vives, F., Suau, P., (1962). Sobre la Chirla V. gallina L. de la Desembocadura del Rio Ebro, Investigacion Pesquera,21: 145-163.

Zeichen, M.M., Agnesi, S., Mariani, A., Macca-roni, A. and Ardizzone, G.D., (2002). Biol-ogy and population dynamics of Donax trunculus L. (Bivalvia: Donacidae) in the South Adriatic Coast (Italy), Estuarine Coastal and Shelf Science, 54: 971-982.
doi: 10.1006/ecss.2001.0868