- (2013) Volume 7, Issue 1
Mersin Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Mersin
In this research the place of seahorses in taxonomy, their species variation, biological charac-teristics such as morphology, reproduction and feeding together with their cultivation and us-age were investigated. Seahorses belong to the Syngnathidae family of the classis Osteichthyes and have 33 species. They have exoskeleton formed of bony rings. Sex differentiation can be made externally. They are carnivorous animals and show monogamy as a reproductive be-havior. Three species are known to exist in our seas, having the largest species variation in Indo-Pacific Ocean. While they are largely used in marine aquaria, as ornaments and phar-macy, their natural populations declined mainly due to their consumption as aphrodisiac in some countries. Cultivation studies are carried out under controlled conditions to support their natural populations. These types of studies make it possible to protect the seahorse populations and also supply economic contribution.
Seahorse, Hippocampus spp, Monogamus, Population, Cultivation
Denizatları, yoğunluk bakımından farklılık göstermekle birlikte, hemen hemen tüm dünya denizlerinde bulunan canlılardır. Yaşam ortamla-rını, genellikle denizel ortamların kıyıya yakın bölgeleri oluşturduğundan, antropojenik aktivi-telerden önemli düzeyde etkilenmektedirler (Martin-Smitha ve ark., 2004).
Denizatları, denizel ekosistemlerin canlı bile-şenlerinden biri olduğu gibi, bazı ülkelerde afro-dizyak etkisi nedeniyle gıda maddesi olarak tü-ketilmekte ve akvaryumculuk, süs eşyası, eczacı-lık (ilaç yapımında) gibi alanlarda gerek doğru-dan gerekse ham madde olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Asya ve Uzakdoğu ülkelerinde, çinko içeriği-nin yüksek olması nedeniyle özellikle Geleneksel Çin Tıbbı’nda (TCM; Traditional Chinese Medi-cine)’nda ilaç yapımında kullanılmaktadır. Sa-dece bu sektördeki denizatı payının %30 olduğu bildirilmiştir. Bu amaçla kullanılan kurutulmuş denizatının kilosu 1000$ üzerinde alıcı bulmak-tadır. Bu kullanım alanının dışında özellikle Ka-nada, Almanya, Hollanda ve İngiltere’de deni-zatları, akvaryum canlısı ve süs eşyası olarak tü-ketime sunulmaktadır. Bu bağlamda canlı satı-lanların adeti 150$, süs eşyası olarak tanesi 3-12$ alıcı bulabilmektedir (Wilson ve Vincent, 1998; Woods, 2000; Zhang ve ark., 2003; Wong ve Benzie, 2003).
Dünyadaki toplam denizatı ticareti yılda yak-laşık 20 milyon adettir. Bu pazarın maddi boyutu yaklaşık 100 milyon dolar civarındadır. Denizatı ticareti yapan ülkelerin sayısı 70 kadardır. Bunlar içerisinde en büyük ithalatçı ülkeler arasında Çin, Japonya, Hong Kong ve Tayvan bulunurken, en büyük ihracatçılar ise Hindistan, Filipinler, Tayland, Meksika ve Vietnam’dır. Sadece Çin ve Tayvan'ın yıllık alımları 50 tonu bulmaktadır (1 ton ortalama 260 bin bireyden oluşmaktadır). (Job ve ark, 2002; Payne ve Rippingale, 2000; Moreau ve ark., 2000; Salin ve Yohannan,2005).
Belirtilen kullanım alanlarında denizatı gerek-siniminin karşılanması, üretimden çok doğrudan avcılık ile sağlandığından, denizatı türlerinin do-ğal populasyonlarında önemli düzeyde azalmalara neden olmaktadır (Job ve ark, 2002). Dolayı-sıyla neslinin tükenmesine neden olabilecek bu tehlikeyi minimum düzeye indirmek amacıyla doğal populasyonlarındaki avcılığa kota getiril-mesi, laboratuar koşullarında üretimi için ge-lişme ve üreme özelliklerinin daha detaylı araştı-rılması gerekliliği ortaya çıkmıştır.
Ülkemiz denizlerinde, doğal denizatı potansi-yeli bulunmasına karşın, kontrollü ortam koşulla-rında üretimi konusunda bilgi ve deneyim eksik-liğine bağlı olarak bazı ülkelerde gıda maddesi, eczacılık, akvaryumculuk, süs eşyası gibi kulla-nımları ile insanların bu gereksinimlerini yasa dışı avcılık ve Uzakdoğu ülkelerinden ithalat yolu ile karşılanmasına neden olmaktadır. Bu da doğal populasyonlarında bir azalma ile ülke eko-nomisinde döviz kaybına neden olmaktadır.
Denizatlarının sistematikteki yeri
Regnum : Animalia
Phylum : Chordata
Classis : Actinopterygii
Ordo : Syngnathiformes - Gasterosteiformes (Şekil 1)
Familya : Syngnathidae
Genus : Hippocampus
Species : Hippocampus hippocampus, H. reidi, H.erectus, H. abdominalis, H. kuda, H. fuscus
Denizatları, Teleostei ( kemikli balıklar ) gru-bunun Syngnathidae familyasına ait bir balık tü-rüdür (Şekil 1). Ortalama yaşam süresi 4-9 yıl olmakla birlikte, bazı türlerin daha uzun süre ya-şadığı saptanmıştır. Genellikle yaşam ortamlarını, okyanus ve denizlerin, sığ bölgeleri oluştururken, bazı türler 60m derinliklerde de yaşayabilmekte-dir. Denizatları besin zincirinin alt basamakla-rında yer aldığından çok sayıda predatörü bulun-maktadır Predatörlerden korunmak için yosun, mercan ve sünger gibi canlıları kamufulaj olarak kullanırlar (Foster ve Vincent, 2004;Kendrick ve Hyndes, 2003).
Şekil 1. Denizatlarının gasterosteiformes takım altında sınıflandırılmasının detaylı incelenmesi (Fos-ter ve Vincent, 2004).
Figure 1. The detailed analysis of the taxonomic classification of seahorses under the order of gasterosteiformes
Dünyada şu ana kadar toplam 50 adet denizatı türü (Hippocampus spp.) tespit edilmiş olup bu sayı antropojenik faktörlerin etkisiyle kaynakla-nan kirlilik ve yoğun avlanma sonucu önce 48’e, sonra 35’e, en sonunda ise tür sayısı 33’e düş-müştür. Bu türlerden yoğun dağılımları içinde 15’i Avustralya’da, 7’si Japonya sularında bu-lunmaktadır. Denizatlarının dünyada dağılım gösterdiği başlıca coğrafik bölgeler , Avustralya, Afrika Japonya, Orta ve Güney Amerika kıyıları ile Hint Okyanusu, Akdeniz, Kızıldeniz ve Fili-pin Adaları çevresidir (Salin ve Yohannan, 2005; Perante ve ark., 2002; Lourie ve ark., 2004). Ülkemiz sularında ise 3 denizatı türü tespit edilmiş olup, son zamanlarda bu alanda çok az çalışma olduğundan türler hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Türkiye denizlerinde bulunan denizatı türleri; Hippocampus hippocampus Linne,1758., Hippocampus guttulatus Cuvier, 1829.( Syn: H. ramulosus Leach, 1814 ) ve Hippocampus fuscus (Rüppell, 1838)’tur. H. fus-cus Hint Okyanusu orjinli olup Kızıldeniz’den Akdeniz’e geçiş yaparak ülkemiz denizlerine girmiş bulunmaktadır (OSPAR Commission, 2009; Lourie ve Foster, 2004; Golani ve Fine, 2002; Foster ve Vincent, 2004).
Denizatları kemik tabakalarından oluşan bir iskelet yapısına sahiptir. Solunum için solungaç-lara, sudaki hareketlerini ve yüzmeyi ayarlayan bir hava kesesine sahiptirler. Denizatının tür ve cinsiyetini belirlemek için birbirinden ayırıcı işa-retler, renkler, kuyruktaki halka sayısı, yüzgeç ışınlarının sayısı ve vücudun belirli bölümleri in-celenir.
Denizatı solungaç kapağının hemen arkasında bulunan pektoral yüzgeç ve gövdeyi kuyruğa birleştiren dorsal yüzgeç sayesinde hareket ede-bilir. Göz, burun ve yanak omurgaları da türden türe hatta aynı türde bile farklılık gösterebilir. Tüm denizatlarında solungaç boşluğunun hemen arkasında birbirini etkilemeyen orbital gözler ve bir çift pektoral yüzgeci vardır. Dış görünüş ola-rak diş ve erkek denizatları birbirinden farklılık gösterir. Dişi denizatlarında alt karın kuyruk kıs-mıyla keskin bir şekilde birleşir ve anal yüzgeç-leri daha yukarıda ve oldukça geniştir (Şekil 2), (Consi ve ark., 2001; Perante, 2002; Lourie ve ark., 2004; Foster ve Vincent, 2004).
Şekil 2. Denizatının morfolojik ve anatomik özellikleri (Lourie ve ark., 2004).
Figure 2. The morphological and anatomical characteristics of the seahorses.
Hippocampus spp. genusuna ait balık türleri tek eşli (monogamus) canlılar olup, erkek birey-leri çiftleşme döneminde dişiden aldığı yumurta-ları inkube etmekte kullandığı yumurta kesesine (morsupium) sahiptir. Çiftleşme zamanı geldi-ğinde dişi denizatları yumurtaları ovipozitör adı verilen bir organ yardımıyla erkek bireyin kese-sine bırakırlar ve döllenme burada gerçekleşir. İlk yavru doğumunda sayı oldukça düşük olup yak-laşık 40-110 adet civarında daha sonraki doğum-larda ise bu sayı giderek artarak 1000 adete kadar çıkmaktadır.
Yumurtaların kuluçka süresi; türlere ve ortam sıcaklığına göre 9-42 gün arasında değişim gös-termektedir. Dişinin erkeğin kuluçka kesesine bıraktığı yumurta sayısı yumurta çapına bağlı olarak (0.5-15 mm) türlere göre farklılık göster-mektedir (Şekil 3), (Masonjones, 2001; Perante, 2002; Foster ve Vincent, 2004; Wilson ve ark., 2001; Lourie ve ark., 2004 ).
Şekil 3. Denizatı (Hippocampus fuscus)’nın yumurtasının mikroskop altındaki görüntüsü (MEÜ. SUFAK).
Figure 3. The view of eggs of the seahorses under the microscop below.
Denizatları; karides mysiss larvaları, Artemia, Dahpnia ve Copepod gibi canlı yemlerle beslen-mektedirler. Ticari yetiştiricilik yapan işletme-lerde tuzlu su karidesi, Artemia sp., gibi birçok türün sürekli kültürü oluşturulmaktadır. Yavru denizatı daha çok Artemia sp., karides mysisleri, Copepod, Rotiferlerle beslenmektedir (Şekil 4), (Payne ve Rippingale, 2000; Job ve ark, 2002; Wong ve Benzie, 2003; Woods veValentino, 2003).
Şekil 4. Yavru gelişimini tamamlamış Hippocampus fuscus türü denizatı (MEÜ, SUFAK).
Figure 4. The seahore species of Hippocampus fuscus comleted its breeding development (MEÜ, SUFAK).
Denizatı yetiştiriciliği:
Denizatı yetiştiriciliğinde yaşam ortamları olan deniz suyunun istenilen optimum ko-şullarda olması için birçok yetiştiricilik su sistemleri ve metodları mevcuttur. Denizatı bulunduğu tank veya akvaryumlarda hafif düzeyde su akıntısının olması gerekmektedir. En çok kullanılan sistemler arasında suyu tekrar kullanımı ve kontrolünün kolay olma-sından resirküle sistem metodu kullanılmak-tadır. Bu resirküle sistem yapıyı oluşturan unsurlar içinde mekanik ve biyolojik filtreler yeteri düzeyde bulunmalı ve bu filtreler her hafta su değişiminin %5-20 düzenli olarak sağlamalıdır.
Denizatı yetiştiriciliğinde yüksek hacimli tank ve akvaryumlar tercih edilmektedir. De-nizatlarının kur yapmaları ve çiftleşmeleri için tank veya akvaryum yüksekliği denizatı-nın kıvrılmamış durumundaki uzunluğunun 2.5 veya 3 katı kadar olmalıdır (Şekil 5). İki veya üç çift orta büyüklükteki denizatları 90-100 litrelik bir tank veya akvaryumlarda ye-tiştirilebilir. Fakat su sıcaklığı, pH, çözünmüş oksijen, tuzluluk gibi parametrelerinin sabit tutmak için daha geniş bir tank tercih edil-melidir. Su sıcaklığındaki değişimler denizatı yetiştiriciliğinde oldukça önemlidir. 24 saat içerisindeki sıcaklık değişimi maksimum 2°C’lik değişim göstermesinin önemli olma-dığı belirlenmiştir. Tablo 1 ve 2’de yetiştiri-lebilir denizatı türleri; gerekli su sıcaklık de-ğerlerine ve su miktarlarına göre gruplandı-rılarak verilmiştir. Farklı su sıcaklığı gerekti-ren denizatı türleri karışık olarak yetiştirile-mez. Her çift için gerekli olan boyutların yanı sıra bütün türlere ait 1 çift yetişkin deni-zatı içinde önerilen tank ve akvaryum bo-yutları tabloda verilmiştir (Wilson ve Vincent, 1998; Payne ve Rippingale, 2000; Wong ve Ben-zie, 2003; Job ve ark, 2002; Hilomen-Garcia ve ark., 2003).
Şekil 5. Denizatı yetiştiriciliğinde kullanılan akvaryum ortamı (MEÜ, SUFAK).
Figure 5. The aquarium scene used in culturing seahorse (MEÜ, SUFAK).
Tablo 1. Yetiştiriciliği Yapılan Tropikal (24-26°C) Denizatı Türleri için Gerekli Su Miktarı.
Table 1. The amount of water reguired for the spe-cies of tropical (24-26°C) seahorses that are being cultured.
Tablo 2. Yetiştiriciliği Yapılan Subtropikal (18-22°C) Denizatı Türleri için Gerekli Su Miktarı.
Table 2. The amount of water reguired for the species of subtropical ( 18-22°C) seahorses that are being cultu-red.
Denizatlarının korunması ve populasyonlarının iyileştirme çalışmaları
Denizatları dünyada çok yaygın olarak bu-lunmalarına karşın sabit olarak hiçbir bölgede çok sayıda bulunmamaktadırlar. Türlerin çoğuna Batı Atlantik ve İndopasifik kıyılarında rastlan-maktadır. En iyi tanımlanmış olan türler ise Ku-zey Amerika, Avrupa ve Avustralya’da bulunan-lardır. Kuzey Avrupa sularında Hippocampus hippocampus ve Hippocampus ramulosus olarak iki tür bulunmaktadır. Denizatı koruma ve ta-nımlama araştırmalarında tüm Hippocampus ge-nusuna ait 32 tür belirlenmiş, fakat daha sonra Hippocampus denise türünün tanımlanmasıyla tür sayısı 33 olmuştur (Şekil 6, 7), ( Lourie ve Randall, 2003; Lourie ve ark., 2004).
Şekil 6. Hippocampus denise türü denizatının morfolojik özellikleri (Lourie ve ark., 2004).
Figure 6. The morphological characteristics of the Hippocampus denise of seahorse species (Lourie ve ark., 2004).
Şekil 7. Hippocampus bargibanti türü denizatının genel görünümü (Kuiter, Rudie H., 2003)
Figure 7. The general view of Hippocampus bargibanti seahorse species (Kuiter, Rudie H., 2003)
Denizatları daha çok kara ile denizin birleştiği sığ sularda yaşadıklarından, insanların yaşam ve etki alanlarını ile etkileşim içinde olduklarından doğal yaşamları olumsuz yönde etkilenmesi ve insanların denizatlarını çeşitli alanlarında kul-lanması, ticareti giderek artırması sonucu doğal populasyonlarını etkileyerek hızla düşürmektedir. Buna bağlı olarak “Trade Record Analaysis of Flora and Fauna in Commerce” (TRAFFIC) tara-fından yapılan araştırmalar, denizatlarının nesille-rinin tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olduğunu göstermiştir (Martin-Smitha ve ark., 2004).
2002 yılının Kasım ayında 161 ülkenin imza-ladığı "Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme" de (CITES: Convention on Internati-onal Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) denizatları "Tehlike Altındaki Türler" listesine alınmıştır. Sözleşme Mayıs 2004'te yü-rürlüğe girmiş ve CITES-Ek2 (Appendix II of CITES-2004)’de denizatlarını kapsayan Hippo-campus genus’unun tümü listeye eklenmiştir (CITES, 2002; CITES, 2004; Lourie ve ark., 2004; Foster ve Vincent, 2004).
Ülkemizde ise denizatlarının korunması amaçlı ilgili bakanlık ve kurumlar tarafından 2008 yılında yapılan tebliğ ile 1380 sayılı Su Ürünleri Kanun ve Su Ürünleri Yönetmeliğine bağlı olarak “2/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ (2008/48)”ine göre “Avlanması Yasak Türler” başlığı altında madde 16’da sunulan türler ara-sında sadece Hippocampus hippocampus’un av-lanması ve toplanması yasaklanmıştır. Ancak di-ğer ülkelerdeki koruma çalışmalarında belirtildiği üzere denizatı türlerini kapsayan Hippocampus spp. genusuna ait tüm türler koruma altına alına-rak avlaması ve doğal türlerin ticaretinin yapıl-ması yasaklanmıştır.
Denizatları; akvaryumculuk, süs eşyası, ecza-cılık (ilaç yapımında) gibi geniş kullanım alanla-rının yanı sıra bazı ülkelerde gıda (afrodizyak etkiden dolayı) olarak tüketilmesinden dolayı denizatı türlerinin doğal populasyonunda azal-maya neden olmakta ve nesillerinin tükenme teh-likesi altına girmiştir.
Denizlerdeki denizatlarını kapsayan çalışma-larda birçok araştırmanın, bu familyaya ait türle-rin üreme davranışı ve üreme ekolojisi ile yoğun avcılık baskısı üzerinde yapılmış olup buna kar-şılık denizatlarının populasyon yapıları, habitat seçimleri ve habitat içersindeki davranışları hak-kında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Düşük üreme oranlarına sahip olmaları, üremde mono-gami davranışını göstermeleri, ayrıca yavaş hare-ket yeteneklerinden dolayı çok dar dağılım alan-lara sahip olmaları hem sosyal yapılarını kolay-lıkla bozmakta hem de yetiştiricilik şanslarını sı-nırlandırmaktadır.
Bu doğal sınırlayıcı faktörlerin, nesli tükenme durumunda olan denizatlarının korunması, üze-rindeki olumsuz etkilerinin giderilmesi ve türlerin devamlılığını sürdürebilmek için kontrollü or-tamlarda yetiştiricilikleri yapılarak doğal türler yerine yetiştiricilik sonunda elde edilen ürünler ile ihtiyaçların karşılanmasına yönlendirilmelidir. Bunun sonucunda denizatı populasyonları üze-rindeki olumsuz baskıyı azaltarak balıkçılık dü-zenlemelerin detaylı araştırmalar ile güncellen-mesi, biyolojik ve genetik araştırmaları yapay ortamlarda üremelerini destekleyerek doğal or-tamdaki sayılarının azalmasını önlemek amaçlı yeni araştırmaların yapılmasını doğurmuştur.
Denizatları ülkemizde yapay üretim potansi-yeli bulunmasına rağmen bilgi ve deneyin yeter-sizliği nedeniyle sistemli ve sürekli üretimleri yapılamamaktadır. Bu nedenle Uzakdoğu ülkele-rinden ithal edilmekte ve bu durum ülke ekono-misinde kayba neden olmaktadır. Doğal popu-lasyonlarının artırılması ve ülke ekonomisine ek girdi sağlanması için denizatları su ürünleri ye-tiştiriciliğinde alternatif tür olarak önerilmektedir.
