- (2010) Volume 4, Issue 1
N. Lerzan Çiçek1*, Hasan Kalyoncu2, Cengiz Akköz3, Ö. Osman Ertan1
1Süleyman Demirel Üniversitesi, Egirdir Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri Temel Bilimler Bölümü, Isparta.
2Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü Isparta
3Konya Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü Konya
In this study, seasonal developments of epilihtic algae in Darıören Stream have been studied by samples taken monthly between May 2002 and April 2003 from six stations selected. Temperature (C°), pH, conductivity (EC), dissolved oxygen (DO), Ca++, Mg++, Total hardnes, Cl-, NH4-N, PO4-P, NO2-N, NO3-N, BOD5 were determinated. The epilithic flora and the frequency and the dominancy of identified species were determined. In the community of epilithic algae, members of Bacillariophyta were dominant and Cymbella affinis Kütz., Diatoma vulgare Bory., Gomphonema parvulum var. micropus ( Kütz.) Cleve, Meridion circulare Agardh, Navicula accomoda Hustedt, N. atomus (Naeg) Grun., N. gracilis Ehr., Nitzschia palea (Kütz.) W. Smith, Sürirella ovata Kütz., Tabellaria flocculosa Kütz. have been the most frequent species found. In addition to diatoms, the members of Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta have been represented by a few species.
Epilithic algae, Dariören Stream, Isparta Stream, Stream
Anadolu yarimadasi, iç su kaynaklari yönünden son derece zengin olup, 145.000 km uzunlugunda bir akarsu agina sahiptir (Altuner ve Gürbüz, 1989; Yavuz ve Çetin, 2000). Ülkemiz içsularinin hidrobiyolojik özelliklerinin bilinmesi, bu kaynaklardan ekonomik ölçekte ve dengeli bir sekilde yararlanma açisindan önemlidir (Ertan ve ark., 1997). Algler sulardaki birincil üreticiler olup hem ekosistemin besin kaynaklarini olusturur hem de sucul ortamin oksijen gereksinimini karsilar. Bu nedenle, iç sularda bulunan alglerin tespiti ve mevsimsel degisimlerinin incelenmesi, ortamin verimliligini belirlemek için önemlidir.
Ülkemiz iç su ekosistemlerindeki algleri, çesitli bakis açilari ile arastiran çalismalar son yillarda oldukça artmistir (Altuner ve Gürbüz, 1989; Altuner ve Pabuçcu, 1993; Altuner ve Pabuçcu, 1994; Ertan ve Morkoyunlu, 1997; Ertan ve Morkoyunlu, 1998; Gönülol ve Arslan, 1992; Kalyoncu ve ark., 2004; Kalyoncu ve ark., 2008; Morkoyunlu, 1995; Sivaci ve Dere, 2007; Sahin, 2003; Sen ve ark., 1990; Yavuz ve Çetin, 2000; Yildirim ve ark., 2003; Yildiz, 1984; Yildiz ve Özkiran, 1991). Bu çalismada Isparta Il sinirlari içerisinde bulunan Dariören Deresi ve Isparta Çayi’nin epilitik algleri incelenerek tespit edilen türlerin siklik ve baskinlik degerleri bulunmustur.
Dariören Deresi ve Isparta Çayi epilitik algleri akarsu üzerinde seçilen 6 istasyondan Mayis 2002- Nisan 2003 tarihleri arasinda bir yil süre ile aylik olarak toplanmistir.
Epilitik alglerin incelenmesi için taslarin üzeri kazinarak içerisinde %4’lük formaldehit bulunan kaplara alinmistir. Laboratuvara getirilen alg örneklerinden diyatome disindaki türler geçici preparatlari yapilarak, diyatomeler ise esit hacimde sülfirik asit ve nitrik asit karisimi ile kaynatildiktan sonra sürekli preparatlari hazirlanarak 1000x büyütmeli Nikon marka mikroskopta incelenmistir. Her preparatta en az 100 valve sayilarak diyatomelerin yogunluklari tespit edilmistir (Round, 1973; Sladeckova, 1962). Diyatomelerin disinda kalan alglerin sayimi hazirlanan geçici preparatlarda, her preparatta lamelin ortasindan geçen düz hat üzerindeki bireyler sayilarak belirlenmistir. Alglerin tür tespitinde ilgili kaynaklardan yararlanilmistir (Chodat, 1926; Cleve-Euler, 1952; Husted, 1930; Ohle and Elster, 1982; Patrick and Reimer, 1966; Patrick and Reimer, 1975; Prescott, 1973; Pestalozzi, 1955;1982).
Sekil 1. Çalisma Alani ve istasyonlar.
Figure 1. Study area and stations
Istasyonlarin Fizikokimyasal Özellikleri
Aylik olarak alinan su örneklerinde fiziksel ve kimyasal parametreler ölçülmüstür. Dariören deresi ve Isparta çayi’nda tespit edilen fizikokimyasal degerler farlilik göstermistir (Tablo 1). Sicaklik degerleri 6.6 oC (2. istasyon)-25.6 oC (5. istasyon) arasinda, çözünmüs oksijen 4.4 mg/L (3. istasyon)-11,3 mg/L (6. istasyonda) arasinda degismistir. pH 6.9 (6. istasyon)-8.7 (2. ve 6. istasyonlar), E.C. 327 μmhos/cm (2. istasyon)-765 μmhos/cm (5. istasyon), toplam sertlik 202,3 mg/L CaCO3 (2. istasyon)- 224.1 (5. istasyon), kalsiyum 15.8 mg/L (3. istasyon)-86 mg/L (1. istasyon), magnezyum 2.1 mg/L (2. istasyon)- 66,7 mg/L (1. istasyon) arasinda degismistir. Bu çalismada NH4-N bazi istasyonlarda eser miktarda (1., 2., 3., 4. istasyon), 5. istasyonda ise 5.5 mg/L, NO2-N eser miktarda (1., 2., 3., 4. istasyon) ve 6. istasyonda 4,84 mg/L, NO3-N 0,06 mg/L (1. istasyon)-3.14 mg/L (2. istasyon), PO4- P eser miktar ve 10,6 mg/L (5. istasyon), Cl- 3,9 mg/L (2. istasyon)- 62.5 mg/L (5. istasyon), BOD5 1 mg/L (2. istasyon)- 55 mg/L (6. istasyon) arasinda degismistir.
Tablo 1.Dariören Deresi ve Isparta Çayi fizikokimyasal parametreleri
Table 1. Physicochemical Parameters of Dariören and Isparta Stream
Epilitik Alg Florasi ve Komposizyonu
Çalisma süresince Dariören Deresi’nde Bacillariophyta’dan 93, Chlorophyta’dan 18, Cyanophyta’dan 11, Euglenophyta’dan 1; Isparta Çayi’nda Bacillariophyta’dan 43, Chlorophyta’dan 7, Cyanophyta’dan 6, Euglenophyta’dan 1 takson tespit edilmistir. Istasyonlarda tespit edilen alg gruplari farklilik göstermistir. 1. ve 6. istasyonlarda 4 grup (Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta), 2., 3., 4. ve 5. istasyonlarda 3 grup (Bacillariophyta, Chlorophyta ve Cyanophyta) belirlenmistir. Bu istasyonlarda Bacillariophyta en fazla türle temsil edilmistir. Arastirma alaninda belirlenen alg taksonlarinin aylara göre dagilimlari (%) Sekil 2.’de verilmistir.
Sekil 2. Arastirma istasyonlarinda farkli aylara göre alg gruplarinin oransal degeri (%).
Figure 2. Rational value of Algae Divisions according to different mounth in sampling stations (%)
1. istasyonda toplam olarak 67 takson belirlenmistir. Bu taksonlardan Phormidium formosum, Navicula tripunctata, Cymbella affinis, Oscillatoria sp. ve Tabellaria flocculosa devamli bulunan taksonlar; Ulnaria ulna ve Rhoicosphenia abbreviata çogunlukla bulunan taksonlar; Diatoma vulgaris, Encyonopsis microcephala, Encyonema minutum Gomphonema angustatum, G. parvulum, G. olivaceum, genellikle bulunan türler; Surirella ovata, Nitzschia palea, Navicula radiosa, Meridion circulare, G. olivaceum var. minutissima, Cymbella helvetica, C. amphicephala, C. turgidula, Cocconeis placentula var. euglypta, Amphora veneta, Cladophora glomerata, Merismopedia elegans seyrek bulunan taksonlar olarak belirlenmistir. Bu alglerin baskinliklari mevsimlere bagli olarak farklilik göstermistir.
Cymbella affinis, Gomphonema angustatum, Navicula tripunctata, Tabellaria flocculosa, Phormidium formosum ortaya çikis sikligi önemli olan taksonlardir. Özellikle Tabellaria flocculosa Kütz. Ocak, Nisan Mayis, Haziran, Temmuz aylari boyunca, Navicula tripunctata Agustos ayinda Phormidium formosum Eylül ve Aralik aylarinda en yüksek baskinligi sergilemistir.
Ikinci istasyonda toplam 47 takson tespit edilmistir. Bu taksonlardan Tabellaria flocculosa devamli bulunan; Cymbella affinis çogunlukla bulunan; Diatome vulgaris, Ulnaria ulna ve Nitzschia palea genellikle bulunan; Rhoicosphenia abbreviata, S. ovalis, N. tripunctata, Gomphonema angustatum, G. olivaceum var. minutissima, G. parvulum var. micropus, G. parvulum, Encyonopsis microcephala ve Merismopedia elegans seyrek bulunan; digerleri nadir bulunan taksonlardir. Ekim ayinda Cymbella affinis en baskin tür olurken, Kasim ayinda Nitzschia apiculata baskin takson olarak belirlenmistir. Temmuz ve Agustos aylarinda bu istasyon kurudugu için örnek alimi yapilamamistir. Diger aylarda Tabellaria flocculosa baskin takson olarak belirlenmis ve taksonun oransal yogunlugu diger türlere göre daha yüksek bulunmustur.
Üçüncü istasyonda toplam 73 takson belirlenirken bu taksonlardan Ulnaria ulna ve Tabellaria flocculosa devamli bulunan; Cymbella affinis, Gomphonema olivaceum ve Diatoma vulgaris çogunlukla bulunan; Spirogyra sp., Encyonopsis microcephala, Meridion circulare ve C. amphicephala genellikle bulunan taksonlar, M. elegans, Zygnema sp., Cocconeis placentula var. euglypta, C. turgidula, Encyonema minutum, C. helvetica, Gomphonema angustatum, N. tripunctata, N. palea ve Rhoicosphenia abbreviata seyrek bulunan taksonlar olurken diger taksonlar nadir bulunanlar sinifina girmistir. Bu istasyonda, oransal yogunluk bakimindan alg türleri ikinci istasyona göre farklilik göstermistir. En baskin tür Ocak, Subat, Mart, Haziran, Temmuz, Agustos, Ekim, aylarinda Tabellaria flocculosa; Eylül ayinda Diatoma vulgaris, Kasim ayinda Cocconeis placentula var. euqlypta olmustur.
Dördüncü istasyonda toplam 61 takson tespit edilmis bunlardan Tabellaria flocculosa Ocak, Subat, Mart, Nisan, Temmuz, Agustos, Eylül, Kasim, Aralik, aylarinda en baskin tür olarak belirlenmistir. Mayis, Temmuz, Haziran aylarinda Ulnaria ulna, Ekim ayinda Cymbella affinis yogun olarak gözlemlenmistir. Arastirma süresi boyunca Diatoma vulgaris ve Tabellaria flocculosa devamli bulunan taksonlar; Cymbella affinis çogunlukla bulunan takson; Rhoicosphenia abbreviata, Ulnaria ulna, Navicula cryptocephala, N. radiosa, N. tripunctata, M, varians, G. parvulum var. micropus, Gomphonema olivaceum, Gomphonema parvulum, G. angustatum, C. amphicephala, Encyonema minutum, Cocconeis placentula var. euglypta, Spirogyra sp, Zygnema sp, Merismopedia elegans, Cosmarium variolatum var. rotundatum ve Cosmarium obtasatum seyrek bulunan taksonlar olup, bunlarin disindakiler ise nadir taksonlardir.
Besinci ve altinci istasyonlarda tespit edilen alglerin sikliklarinda ve oransal yogunluklarinda diger istasyonlara göre belirgin bir farklilik görülmekte, sözü edilen iki istasyon siklik ve baskinlik degerleri yönünden benzerlik göstermektedir. Besinci istasyonda 43 takson belirlenmis olup bu taksonlardan Gomphonema parvulum, Gomphonema parvulum var. micropus, Craticula accomoda, N. atomus ve Nitzschia palea sürekli bulunan; Surirella ovata çogunlukla bulunan; Ulnaria ulna, Tabellaria flocculosa, G. parvulum var. micropus, Stigeoclenium lumbricum genellikle bulunan; Surirella ovata var pinnata, Rhizosolenia minima, Meridion circulare, Nitzschia sp., Navicula tripunctata,, G. olivaceum ve Cymbella affinis seyrek bulunan taksonlar olup digerleri nadir olarak bulunmustur. Navicula atomus bütün aylarda görülmekle birlikte Ocak, Mart, Nisan, Eylül, Kasim aylarinda en yüksek oransal yogunluga ulasmistir (Tablo 2). Mayis ve Haziran ayinda Nitzschia palea, Temmuz ve Agustos aylarinda Gomphonema parvulum baskin takson olurken, Ekim ayinda Craticula accomoda, Aralik ayinda Gomphonema parvulum var. micropus ve Subat ayinda Tabellaria floculosa baskin tür olarak belirlenmistir.
Tablo 2. Epilitik algler ve siklik degerlerinin dagilimi (%)
Table 2. Distiribution and frequency values of epilithic algae (%)
Altinci istasyonda toplam 37 takson tespit edilirken bu taksonlardan N. atomus ve Nitzschia palea devamli bulunan; Craticula accomoda ve Gomphonema parvulum var. micropus çogunlukla bulunan; Stigeoclenium lumbricum, G. parvulum ve Surirella ovata genellikle bulunan; Ulnaria ulna ve Nitzschia sp. seyrek bulunan taksonlar olmus digerleri ise nadir olarak bulunmustur. Mayis ve Ekim aylarinda Nitzschia palea baskin takson olurken, Temmuz ve Agustos aylarinda Gomphonema parvulum baskin tür olarak tespit edilmistir. Ocak ve Eylül aylarinda Navicula atomus; Kasim, Subat, Mart ve Nisan aylarinda Craticula accomoda en baskin takson olarak belirlenmistir.
Dariören Deresi ve Isparta Çayi’nda çözünmüs oksijenin en yüksek degeri 6. istasyonda tespit edilmistir. Bu durumu akis hizinin yüksekligi ile açiklayabiliriz. BOD5, PO4- P, NO2-N’nin 5. ve 6. istasyonda yüksek degerlerle temsil edilmesini Isparta Çayi’na karisan evsel ve endüstriyel atiksulara baglayabiliriz.
Dariören Deresi ve Isparta Çayi’nda tespit edilen epilitik alg florasi Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta bölümleri ve bagli taksonlar olmustur. Bu gruplara ait toplam 143 takson tespit edilmistir. Bu konuda yapilan diger çalismalarda da Bacillariophyta’nin en baskin grup oldugu bildirilmistir (Altuner and Gürbüz, 1989; Altuner ve Pabuçcu, 1993; Altuner ve Pabuçcu, 1994; Atici ve Yildiz, 1996; Atici ve Obali, 1999; Barlas ve ark., 2001; Dere ve ark., 2002;Gönülol ve Arslan, 1992; Kalyoncu, 2006; Kara ve Sahin, 2001; Morkoyunlu, 1995; Pabuçcu ve Altuner, 1998; Pabuçcu ve ark.,1999; Sahin, 1992; Yildiz, 1984; Yildiz ve Özkiran, 1991; Yildiz ve Özkiran, 1994). Arastirma süresi boyunca gözlenen Cymbella affinis, Encyonopsis microcephala, Diatoma vulgaris, Gomphonema parvulum, G. olivaceum, Navicula tripunctata, Ulnaria ulna, Meridion circulare, Cocconeis placentula var. euqlypta, Nitzschia palea, Surirella ovata türlerinin akarsularimizda yapilan benzer çalismalarda da sikça tespit edilen taksonlar oldugu belirtilmektedir (Barlas, 1995; Çetin ve Yavuz, 2001; Kalyoncu, 2006; Round, 1973; Sivaci ve Dere, 2007; Yildiz ve Özkiran, 1991; Yildiz ve Atici, 1996; Yavuz ve Çetin, 2000). En çok takson 3. istasyonda belirlenirken en düsük takson sayisi 6. istasyonda görülmüs bunu 5. istasyon izlemistir. Cyanophyta en çok taksonla 1. istasyonda, en az taksonla 4. ve 5. istasyonlarda temsil edilmistir. Euglenaphyta taksonlarina yalniz 1. ve 6. istasyonlarda yilin bir ayinda rastlanmis; diger aylarda ve diger istasyonlarda belirlenememistir. Chlorophyta üyeleri en çok 3. ve 4. istasyonlarda bulunurken en az 1. ve 2. istasyonlarda belirlenmistir. Bacillariophyta en yüksek tür sayisi ile 3. istasyonda, en düsük takson sayisi ile 6. istasyonla temsil edilirken, 5. ve 6. istasyonda en yüksek birey sayisina ulasmistir. Bütün istasyonlarda siklikla karsilasilan ve baskinligi degisiklik gösteren Tabellaria flocculosa’nin pH degeri yüksek, elektrolit içerigi düsük (oligotrafik) sularda bol olarak bulundugu bildirilmistir (Cox, 1996).
Fiziko-kimyasal özellikler 5. ve 6. istasyonlarda degisim göstermis, bu durum takson sayisinda düsmeyi ve baskin olan taksonlarin degisimini beraberinde getirmistir. Arastirma alanindaki istasyonlardan 1. 2.’ye, 3. 4.’ye ve 5. 6.’ya fizikokimyasal degerler yönünden benzerlik göstermistir. Akarsu boyunca fizikokimyasal parametrelerin belirli araliklarda degistigi; azot ve fosfor degerlerinin akis yönünde arttigi belirlenmistir. Ancak 2. istasyonda PO4-P degeri 1. 3. ve 4. istasyonlara göre daha yüksek bulunmustur. Bunun nedeni çevredeki tarimsal faaliyetlerdir. Çalismamizda 5. ve 6. istasyonlardaki baskin taksonlar, diger istasyonlara göre degismistir. Kirlilik göstergesi olan Craticula accomoda, Navicula atomus, Nitzschia palea ve Gomphonema parvulum bu iki istasyonda siklikla karsilasilan türler olmustur. Bu türlerin kirlilige karsi hosgörülü oldugu belirtilmektedir (Steinberg and Schiefele, 1988; Cox, 1996). Ilk 4 istasyonda kirlilige karsi hosgörülü türler bulunmakla birlikte, bulunma sikligi nadir ya da seyrek olmus, baskin duruma geçememistir. 1, 2, 3 ve 4. istasyonlarda belirlenen baskin taksonlar ve devamli bulunan taksonlar genellikle temiz, az kirlenmis veya orta derece kirlenmis akarsu bölümlerinde gelisen organizmalardir. Tabellaria flocculosa ilk dört istasyonda baskin takson olarak bulunmustur. Sözü edilen taksondan baska 2. istasyonda Cymbella affinis, Nitzschia apiculata; 3. istasyonda Diatoma vulgare, Cocconeis placentula var. euglypta; 4. istasyonda Ulnaria ulna ve Cymbella affinis baskin taksonlar olarak tespit edilmistir. Tabellaria flocculosa oligotrof, elektrolit içerigi düsük, pH degeri yüksek, havuz ve akarsularda, Diatoma vulgare besince orta derecede zengin olan sucul alanlarda, Ulnaria ulna, mesotrofikten ötrofige dogru kayan sularda yaygin olarak bulunmaktadir (Cox 1996). Diatoma vulgare, temiz ya da çok az kirlenmis sularin karakteristik organizmasidir (Barlas, 1988; Barlas, 1995; Klee, 1991; Lange-Bertalot, 1978; Lange- Bertalot, 1979a,b, 1980).
4. istasyonda baskin olan türlerin Tabellaria flocculosa, Ulnaria ulna, Cymbella affinis, oldugu belirlenmistir. Cymbella affinis litoral olarak, epilitik veya epifitik akici ve durgun sularda görülmektedir (Cox, 1996).
Arastirmamizda genel olarak fizikokimyasal degerlerin akis yönünde degistigi, özellikle Isparta Çayi’nin etkisinde olan istasyonlarda azot, fosfor, BOD5, ve klor degerinin arttigi, bu degisimlere bagli olarak takson sayisinin azaldigi, kirlilik göstergesi türlerin baskin duruma geldigi saptanmistir. Ayrica mezotrofik sularin göstergesi olan Stigeoclenium lumbricum (Dillwyn) Kütz. yilin üç mevsiminde (ilkbahar, yaz, sonbahar) siklikla bulunmustur. Ikinci istasyonda takson sayisi hem birinci istasyona hem de üçüncü ve dördüncü istasyonlara göre daha düsük bulunmustur. Bunun nedeni bu noktalarda Dariören Deresi’nin yaz döneminde kurumasi ve ortamdaki ekolojik etmenlerin degismesidir. Bacillariophyta üyeleri tüm istasyonlarda yil boyunca görülürken, Cyanophyta türleri yalniz birinci istasyonda yil boyunca, diger istasyonlarda bazi aylarda belirlenmistir. Chlorophyta üyeleri üçüncü istasyonda yil boyunca, diger istasyonlarda bazi aylarda tespst edilmistir. Euglenophyta birinci istasyonda Agustos, altinci istasyonda Ekim ayinda tek bir bireyle temsil edilmistir. Bu arastirmanin bölgenin biyoçesitliliginin belirlenmesi yönünden önemli oldugu düsünülmektedir.
