- (2010) Volume 4, Issue 4
1Ordu Üniversitesi, Fatsa Deniz Bilimleri Fakültesi-Ordu
2Akdeniz Su Ürünleri Araştırma Üretim ve Eğitim Enstitüsü-Antalya
In this study, selectivity of trammel nets of 80 mm mesh size widely used for common dentex fishery in the South Aegean was estimated. Selectivity parameters were determined with Sechin (1969) method based on the maximum body and operculum girths. Biometric measure-ments of 97 common dentex specimens were taken and weight-length relationship was deter-mined. Minimum and maximum lengths were 18 and 77 cm, respectively. Average total length was 48.38 cm. In addition to net mesh size selectivity, length-maximum girth (Gmax) and length-operculum girth (Gc) relationships were determined. Optimum catch length of trammel nets with 80 mm mesh size for common dentex and selectivity factor were found as 28 cm and 7.
Selectivity, Trammel nets, South Aegean, Common dentex, Dentex dentex
Av araçlarının verimliliği ve etkinliği seçicilik ile doğru orantılıdır. Bütün av araçları belirli oranlarda seçiciliğe sahiptir. Av aracı populasyondaki bireylerin bir kısmını avlamada etkin, bir kısmında daha az etkindir ve bir kısmını hemen hemen hiç yakalayamaz. Av araçlarının seçicilik özelliği hedef türlerin biyolojik ve dav-ranış özelliklerine göre arttırılabilir (Hamley,1975; Holt, 1963; Hovgard vd., 2000).
Pasif av araçlarından olan fanyalı ağlar iki veya üç kat ağdan oluşur. Ortadaki ağa tor veya gömlek adı verilir ve dıştaki fanya ağlarından daha küçük göz açıklığına sahiptir. Bir türün vü-cut şekli ve yüzme özelliği ağa yakalanmasında önemli bir faktördür. Balıklar fanyalı ağlarla bir-kaç şekilde yakalanabilir. Galsama ağlarında ol-duğu gibi, balığın baş kısmının tor ağından geçe-rek operkulumlarından yakalanması, ağın tor kısmının fanyaya dolanarak bir torba oluşturması ve balığın yakalanması, balığın çeşitli kısımların-dan (baştaki çıkıntılar, yüzgeç, diş, pul vb.) ağa dolanarak yakalanması şeklinde olur (Fabi vd., 2002).
Uzatma ağ balıkçılığında av verimliliğini, ağ ipi materyali, ip kalınlığı, donam faktörü, ağ ipi-nin kopma dayanımı, ip rengi, ağ göz genişliği, ağın su içindeki elastikiyeti, ağın suda kalma sü-resi, balık davranışları, balığın görme hassasiyeti vb faktörlerin etkilediğini bildirmişlerdir (Nomu-ra ve Yamazaki, 1975).
Av araçlarının seçiciliğinin ve av veriminin artırılması çalışmalarında hedef ve hedef olma-yan türlerin fizyolojik, morfolojik ve biyolojik özelliklerinin bilinmesine ihtiyaç vardır. Av aracı seçiminde bu faktörler dikkate alındığı takdirde daha başarılı avcılık yapılması mümkün olabile-cektir. Böylece, özellikle seçicilik çalışmalarında av aracının modifiye ve geliştirilme çalışmalarına alt yapı hazırlanabilecektir.
Bu çalışma Güney Ege Bölgesi’nde bulunan Güllük ve Gökova Körfezlerinde gerçekleştiril-miştir. Bu körfezler bir çok demersal ve pelajik balık türünün yumurtlama alanı olması nedeniyle, gerek ülkemiz, gerekse Akdeniz ekosistemi açı-sından oldukça büyük ekolojik ve ekonomik öneme sahip iki körfezdir (Anonymous, 1993). Çalışmada bu bölgede kullanılan sinarit ağlarının seçicilik özellikleri, sinarit balığının bazı biyolo- jik özellikleri ve ağ gözleriyle vücut şekilleri ara-sındaki ilişkiler ortaya konmaya çalışılmıştır.
Bu çalışma, Ege ve Akdeniz ekosistemi etkisi altında zengin biyolojik çeşitliliğe sahip olan Güllük ve Gökova Körfezleri’nde 2003-2004 yılları arasında yapılmıştır(Şekil 1).
Figure 1: South Aegean.
Araştırmada, sinarit balıkçılığında kullanılan 80 mm göz açıklığına sahip ağlar kullanılarak seçicilik parametreleri hesaplanmıştır. Sinarit ba-lığı için optimum yakalama boyları tespit edilmiş ve bu optimum boy değerinin avlanabilir yasal boy ölçülerine uygunluğu araştırılmıştır.
Yakalanan balıklarda total boy, ağırlık, operkulum çevre ve maksimum çevre ölçüleri alınmıştır. Operkulum çevre uzunluğu balıkların tam operkulumun bitim yeri baz alınarak ölçül-müştür. Maksimum çevre ölçüleri beslenme du-rumuna ve cinsiyete göre faklılıklar göstermekte-dir. Bu araştırmada balığın en geniş yeri deneme ölçümleri sonrasında tespit edilerek belirlenmiş ve maksimum çevre uzunluğu olarak ölçülmüştür (Şekil 2).
Figure 2: Body girth measurements for dentex (Gc:Operculum girth Gmak: Maximum girth).
Sparidae familyasına ait olan bu tür maksi-mum 100 cm uzunluğa kadar ulaşabilir ve orta-lama total uzunluk 20 ile 50 cm arasındadır. Maksimum ağırlık 14.3 kg kadardır (Fischer vd., 1987). Demersal, ekonomik bir balık türümüz olup 150 m derinliğe kadar bulunabilirler. Kaya-lık bölgelerde yaşarlar ve yerleşiktir. Karnivor bir tür olup balık, copepod ve moluscalarla beslenir-ler. Maksimum ulaştıkları yaş 20 dır (Rueda ve Martinez, 2001).
Çalışmada kullanılan 80 mm göz açıklığına sahip ağlar kullanılmıştır (Şekil 3). Bu ağların özellikleri Tablo 1’de verilmiştir.
Figure 3: Trammel nets.
Table 1: 80 mm mesh size trammel nets features used in the study.
Multifilament iplikten yapılmış bu fanyalı ağlar, mantar ve kurşun yakalarda 5 mm kalınlı-ğındaki halatlara donatılırlar. Sinarit avlamak amacıyla donatılan 80 mm göz açıklığındaki tor ağa sahip fanyalı ağlar, kurşun ve mantar yaka-lara 12 No donam ipiyle donatılmaktadır. %50 oranında donatılan bu ağların kurşun ve mantar yakalarında 6 göz gömleğe karşı 1 göz fanya ge-lecek şekilde donatılır. Ayrıca kurşun yakalarda 3 çaka (çaka= ağlar halatlara donatılırken kurşun ve mantar yakalardaki iki düğüm arasında bıra-kılan mesafe) boyu boş, 1 kurşun ve mantar ya-kalarında 5 çaka boyu boş, 1 mantar gelecek şe-kilde yaka iplerine sabitlenirler. Bu ağların tor kısmının derinliği 34.5 göz, fanyaların derinliği ise 5 gözdür. Sinarit avcılığında ortalama 20-30 parça (1200 m) ağ ile avcılık yapılmaktadır. 20 m derinlikten 120 m derinliğe kadar olan sularda ve kayalık bölgelerde avcılık yapılmaktadır. Bilinen bölgelerdeki kayaların etrafına gün batımında bı-rakılan ağlar, gün doğumunda toplanırlar. Kaya-lık ortamdan beslenmek amacıyla ayrılan sinarit-ler ağla karşılaşmakta ve yakalanmaktadırlar.
Bu çalışmada, 800 m uzunluğundaki ticari olarak bölge balıkçısı tarafından kullanılan aynı donam özelliklerindeki sinarit ağları kullanıl-mıştır.
Bu araştırmada balıkların çevre genişlikleri ölçümlerinden yararlanılarak seçicilik paramet-relerini hesaplayan Sechin (1969) yöntemi kulla-nılmıştır. Bu yöntemde balıkların çeşitli vücut çevresi ölçümlerinden yararlanılarak seçicilik pa-rametreleri ve seçicilik eğrisi çizilerek hesapla-malar yapılır. Metodun uygulanabilmesi için ge-rekli olan veriler balık boyu, boy sınıflarına göre ortalama operkulum çevresi, ortalama maksimum vücut çevresi ve ağ gözü açıklığıdır. Operkulum çevresi ve maksimum vücut çevresi ölçümleri esnek bir cetvel veya ip yardımıyla yapılmıştır. Ağ gözü iç çevresi de ağın bir kenar uzunluğu 4 ile çarpılarak hesaplanmıştır. Ortalama operkulum çevresinin, ortalama maksimum vücut çevresinin ve ağ gözü iç çevresinin varyansları
hesaplanmıştır. Sechin metodunda seçiciliğin iki bileşenden oluştuğu varsayılmaktadır. Operkulumundan yakalanan balıkların seçicilik değerlerinin hesaplanmasında:
olasılık fonksiyonu kullanılırken, maksimum vü-cut çevresinden yakalananlar için aşağıdaki fonk-siyon esas alınmıştır:
Ağda yakalanan bütün boy grubundaki balık-lar için seçicilik fonksiyonu bu iki fonksiyonun bileşimidir. Buna göre genel seçicilik fonksiyonu aşağıdaki gibidir:
P = Yakalanma olasılığı
Sij = göz açıklığındaki ağda j boy aralığındaki balığın yakalanabilme oranı
Φ = Standart normal dağılımın kümülatif dağı-lım fonksiyonu
4m,i = i göz açıklığındaki ağın iç göz çevresi
Gmak,j = j boy aralığındaki balıklar için ortalama maksimum vücut çevresi
Gc,j = j boy ağırlığındaki balıklar için ortalama operkulum çevresi
σc, = Gc,j' nin varyansı
σi = 4m,i’nin varyansı
σmak,j = Gmak,j nin varyansı
lj = j boy aralığındaki ortalama balık boyu
Bu eğrilerin maksimum noktaları, optimum yakalama boyunu göstermektedir. Optimum ya-kalama boyları esas alınarak her ağ için seçicilik faktörü hesaplanır. Bu hesaplamada ağ gözü açıklığı gergin göz boyu olarak alınır.
SF = Optimum yakalama boyu (cm) / Ağ gözü açıklığı (cm) (SF= Lopt/ m)
Balıkların çevre genişlikleri ile boyları arasın-da doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. Üzerinde çalışılan populasyonun daha iyi tanımlanabilmesi için ortalama operkulum çevresi - balık boyu 
ve ortalama maksimum vücut çev-resi - balık boyu ilişkisi 
liner regresyon analizi ile elde edilir.
Ayrıca çalışma boyunca yakalanan balıkların boy ağırlık arasındaki üssel ilişki 
şeklindeki eşitliklerden hesaplanmıştır.
Burada;
W= balığın vücut ağırlığını (g),
TL = balığın toplam boyunu (cm),
a = doğrunun y-eksenini kesim noktasını,
b = regresyon doğrusunun eğimini ifade etmekte-dir (Ricker, 1975; Erkoyuncu, 1995).
Bu çalışmada 80 mm ağ gözü açıklığında fan-yalı ağlar kullanılmış ve bu ağlarda yakalanan 97 adet Dentex dentex (sinarit) balığının biyometrik ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler sonucunda en küçük 18 cm ve en büyük 77 cm total boy bü-yüklüğünde sinarit balıkları ölçülmüştür. Orta-lama total boyu ise 48.38 cm olarak tespit edil-miştir (Şekil 4).
Figure 4: Length-frequency distribution of common dentex (Dentex dentex).
Yakalanan D.dentex bireyinin oluşturduğu populasyonda, bireylerin boy –ağırlık ilişkisi reg-resyon analizine göre üssel olarak incelenmiş; W = 0,031* L2.76 (r = 0.95) olarak bulunmuştur (Şekil 5).
Figure 5: Length- weight relationship for common dentex population.
Bu balıkların çevre genişlikleri ölçümleri son-rasında total boyları ile çevre genişlikleri arasın-daki ilişkiler Şekil 6 ve 7’de görülmektedir.
Figure 6: Relationship between operculum girth-total length of common dentex.
Figure 7: Relationship between maximum girth-total length of common dentex.
80 mm fanyalı ağlarla yapılan çalışma süre-since yakalanan balıkların seçicilik parametreleri Tablo 2’de verilmiştir.
Table 2: Captured common dentex (Dentex dentex)parameters for 80 mm trammel net.
S1 değerlerine karşılık gelen boy gruplarına göre D. dentex balıklarının seçicilik grafiği Şekil 8’de verilmiştir.
Figure 8: Trammel net selectivity curve for 80 mm mesh size of common dentex.
80 mm ağ gözü açıklığına sahip fanyalı ağla-rının D. dentex balıkları için optimum yakalama boyunun 28 cm olduğu ve seçicilik faktörünün de 7 olduğu tespit edilmiştir. Bu ağlarda yakalanan sinaritlerin %95’ı optimum boy grubunun üzerin-dedir. Üzerinde çalışılan sinarit populasyonunun bazı parametreleri Tablo 3’de verilmiştir.
Table 3: Minimum, maximum, mean length , relationship between maximum girth-fish length and operculum girth-fish length, number of fish for captured common dentex (Dentex dentex) with 80 mm trammel net.
Sinarit ağlarının seçiciliğiyle ilgili daha önce yapılmış bir çalışma olmadığından dolayı bu çal-ışmada elde edilen secicilik verilerinin karşılaştı-rılması yapılamamıştır.
Ekonomik değeri yüksek balık olan sinarit, demersal bir türdür. Araştırma süresince 97 adet sinarit yakalanmış ve tüm bu balıkların biyo-metrik ölçümleri yapılmıştır. Yapılan ölçümler sonrasında minimum 18 cm ve maksimum 77 cm total boy tespit edilmiştir. Ağlarda yakalanan ba-lıkların yoğun olarak 48.3 cm boy grubunda ol-duğu ve bu ağların sinarit balığı için optimum yakalama boyunun 28 cm seçicilik faktörünün de 7 olduğu hesaplanmıştır. Araştırma boyunca top-lam yakalanan sinarit balıklarının “Su Ürünleri Tebliğine” göre %89’u ilk üreme boyundan, %98’i avlanabilir en küçük boydan ve %95’i op-timum yakalama boyundan daha büyüktür.
Balıkların çevre genişlikleri ölçümleri sonra-sında maksimum çevre genişliği ile total boy ara-sında Gmax = -0.041 + 0.638TL (r= 0.98), op-erkulum çevresi ile total boy arasında 
doğrusal bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir.
Morales ve Moranta (1997), Batı Akdeniz’de ki araştırmalarında bu türün ilk üreme boyuna erkekler 30-34 cm ve dişiler 35-39 cm oldukla-rında ulaştıklarını, Rueda ve Martinez (2001) ise bu türün ilk üreme yaşını 2-4 arasında olduğunu tespit etmişlerdir. İmam ve Terzioğlu (2001), si-narit balıklarının yetiştiriciliği ile ilgili yapmış oldukları çalışmada ise sinarit balıklarının ilk üreme boyunu 35 cm (750gr) olarak tespit et-mişlerdir.
Bütün bu çalışmalara göre 80 mm ağ gözü açıklığına sahip fanyalı ağların sinarit stoklarına zarar verdiğini ve bu balık türünün avcılığında kullanılan bu ağların, ağ göz açıklıklarının sürdü-rülebilir bir balıkçılık için arttırılması gerekmek-tedir. Diğer taraftan “2/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ”de bu balığın asgari avlanabilir boyu 20 cm olarak ve-rilmiştir. Bu değere göre de sinarit balığının av-cılığında kullanılan ağların yasal olarak sakıncası görülmemektedir.
