- (2010) Volume 4, Issue 2
Yusuf Kenan Bayhan1*, Gökhan Gökçe2
1Adiyaman Üniversitesi, Kahta MYO, 02400, Kahta, Adiyaman
2Çukurova Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, 01330, Balcali, Adana
In this study, which has been performed in 42 fishery areas between Antalya (Kalkan)-Hatay (Samanda?) in Northeast Mediterranean Sea within April 2005 and December 2006 period, technical specifications of the trammel nets that are used for shrimp fishery, average number of nets and fishing boats, fishing periods and fishing areas have been examined. A total of 10152 trammel nets are being used by 607 fishing boats in the region. The most frequently used shrimp trammel nets are 100 m long, for which 110d/2no (48 mm mesh size) inner panel and 210d/4no (250 mm mesh size) outer panels are used. With this fishery equipment, fishery is carried on for the entire year, while the period of March-June and September-November are the most fruitful months for fishing. The shrimp species caught by shrimp trammel nets are Mar-supenaeus japonicus, Penaeus semisulcatus, Melicertus kerathurus, Metapenaeus monoceros and Melicertus hathor.
Trammel net, Shrimp, Northeastern Mediterranean
Türkiye’de karides üretiminin tamami avcilik yolu ile elde edilmektedir. Avcilikta, dip trolü, fanyali karides uzatma aglari, manyat ve algarna takimlari kullanilmaktadir. Türkiye denizlerinde toplam 3917 ton Penaeidae karidesin 829 tonu Marmara, 522 tonu Ege ve 2566 tonu Ak-deniz’den elde edilmektedir (Tablo 1), (TUIK, 2007). Türkiye denizlerinde avcilikta kullanilan 17681 adet teknenin 2166 adedi Akdeniz’de bu-lunmakta ve bu teknelerin % 87.7’sini, boyu 12.0 m den daha küçük tekneler olusturmaktadir (TUIK, 2007).
Tablo1. Bölgelere göre karides av miktarlari (TUIK, 2007)
Table 1. Catches of shrimp production of the regions (Turkish Statistical Institute, 2007)
Akdeniz’de fanyali uzatma aglari ile karides avciligi, genellikle sahile yakin zemini kumlu-çamurlu sahalarda boyu 12 metrenin altinda olan teknelerle yapilmaktadir. Akdeniz’de karides avciliginda kullanilan fanyali uzatma aglari için, alan sinirlari belirlenen lokal bölgeler disinda mil, yer, zaman ve ag posta sayilari ile ilgili her-hangi bir yasak ve sinirlama bulunmamaktadir (Anonim, 2008). Karidesin ekonomik degerinin yüksek olusu, karides stoklarinin bulundugu av-lak sahalarinin çogu yerde trol balikçiligina yasaklanmis alan içinde bulunmasi, trol ile avciligin karideslerin aktif oldugu yaz dönem-lerinde yasak olmasi, uzatma aglari ile karides avciliginin yaygin olarak yapilma nedenlerinin basinda gelmektedir.
Biyolojik olarak karidesler iki evreli yasam döngüsüne sahiptirler; juvenil evrelerini kiyisal bölgeler, lagüner alanlar, aci sularda yada tatli sularda, ergin dönemlerini ise daha derin denizel ortamlarda geçirirler (FAO/UNDP 1982, Kocatas vd., 1991). Kuzey dogu Akdeniz, barindirdigi lagüner alanlar ve akarsularin getirdigi zengin besin ortamlari ile özellikle Penaeidae karides türlerinin yasayabilecegi uygun sahalari içer-mekte, böylece bölge balikçiliginda karides uzatma aglarini en önemli av araçlarindan biri yapmaktadir.
Bu çalismada, kuzeydogu Akdeniz’de eko-nomik degeri yüksek demersal türler içerisinde ön siralarda yer alan karidesin avciliginda etkin ve yaygin olarak kullanilan fanyali uzatma aglarinin bölgelere göre yapisal ve teknik özel-likleri, avcilikta kullanilan tekne ve posta say-ilari, avlanma dönemleri ve avlanan karideslerin tür kompozisyonu arastirilmistir.
Çalisma, Nisan 2005-Aralik 2006 tarihleri arasinda, batida Antalya (Kalkan) ve doguda Ha-tay (Samandag) olmak üzere 1350 km uzunlu-gundaki kiyi seridinde gerçeklestirilmistir. Illere göre çalismalar, Antalya’da 12, Mersin’de 16, Adana’da 4 ve Hatay’da 10 kooperatif, balikçi limani ve barinagi, karaya çikis noktasi yada baglama yerlerinde toplamda 42 balikçilik böl-gesinde yürütülmüstür. Karides balikçiligi ile ilgili veriler ise, karides uzatma agi kullanan tek-nelerin bulundugu 27 merkezden alinmistir (Se-kil 1).
Sekil 1. Verilerin alindigi balikçi merkezleri (Antalya: 1-5, Mersin: 6-19, Adana: 20-23, Hatay: 24-27).
Figure 1. Fishery areas from which data is collected (Antalya: 1-5, Mersin: 6-19, Adana: 20-23, Hatay: 24-27).
Çalisma ile ilgili veriler, Su Ürünleri Koop-eratifi yetkilileri, balikçilar, ag saticilari ve do-natan kisilerle bire bir görüsmeler yapilarak elde edilmistir. Karides aglarina iliskin veriler aglarin yerinde incelenmesi ile alinmis, türler ise, avdan dönen teknelerde bulunan aglar üzerinde veya kasalarda bulunan materyalin incelenmesi sonu-cunda belirlenmistir. Karaya çikis nokta-lari/balikçi merkezlerinin belirlenmesi ve av-lanma ruhsat tezkeresi bilgileri için ilgili Tarim Il ve Ilçe Müdürlügü bilgi ve kayitlarindan (Anonim, 2009) yararlanilmis, aglarin teknik planlari ise FAO kataloglarinin sunum formatina göre çizilmistir (FAO, 1978).
Illere göre çalisma yapilan merkezler içeris-inde karides uzatma agi kullanan tekne sayisi, minimum-maksimum posta sayilari, tekne basina düsen ortalama karides agi posta ve toplam ag posta sayisi Tablo 2’de verilmistir.
Tablo 2. Bölgede karides uzatma agi kullanan tekne sayisi, toplam posta sayisi ve tekne basina orta-lama karides agi posta sayisi
Table 2. Total number of fishing boats that use shrimp trammel nets, total number of nets and average number of the nets in the region
Karides uzatma aglari yogun olarak Adana ve Mersin ili balikçilari tarafindan kullanilmaktadir. Illere göre, Antalya 149, Mersin 175, Adana 255 ve Hatay’da 28 adet olmak üzere toplam 607 adet teknenin karides uzatma agi kullanmakta oldugu belirlenmistir. Bu teknelerde bulunan toplam posta sayisi 10152 adettir. Çalisma yapilan merkezlerde kullanilan posta sayilari 5 ile 50 adet arasinda degismekte olup, tekne basina düsen karides uzatma ag posta sayisi ortalamasi ise 16.7 adet’tir. Bu aglarin en yogun kullanildigi balikçi merkezi ise 160 tekne ve 3216 posta ile Adana’da Karatas balikçi barinagi olarak belirlenmistir. Çalisma bölgesi içerisinde, Antalya’da; Kalkan, Kas, Demre, Finike, Kemer; Merkez, Gazipasa, Mersin’de; Silifke Arkum ve DSI kanallari, Ha-tay’da; Dörtyol balikçi barinagi, Payas, Uluçinar, Konacik köyü, Çevlik balikçi barinagi ve Mey-danköy’de bulunan tekneler ile ise karidese yöne-lik avcilik yapilmamaktadir.
Çalisma yapilan bölgede yaygin olarak kul-lanilan karides fanyali uzatma aginin teknik plani Sekil 2’de gösterilmistir.
Sekil 2. Karides uzatma aginin teknik plani ve detayli çizimi
Figure 2.Technical and detailed illustrations of the shrimp trammel net
Bölgede kullanilan fanyali karides uzatma aglari, donamsal olarak bir birinden farkliklar göstermemektedirler. Ancak yapisal olarak ag uzunlugu, göz genisligi yada göz yük-sekliklerinde çok küçük farkliliklar bulunmakta-dir. Genel olarak agin donatilmis uzunlugu 100 m iken bazi bölgelerde (Silifke, Iskenderun) 125 m olarak kullanildigi tespit edilmistir. Karides aglarinda tor ag 44-48 mm, yüksekligine göz say-isi 50-60 göz, fanya ise 110-125 mm ölçülerinde ve yüksekligine göz sayisi 5,0-5.5 arasinda degisim göstermektedirler. Yaygin olarak kul-lanilan karides fanyali uzatma aglari 100 metre uzunlugunda, % 50 donam faktörü ile donatilmis olup, multiflament polyamid (PA) yapida olan tor ag 48 mm, fanya ise 125 mm tam göz boyun-dadir. Tor agin yüksekligine göz sayisi 5, iplik numarasi 110 denye (d)/2 numara, fanyanin yük-sekligi 5 göz, iplik numarasi 210d/4 no’dur.
Kuzeydogu Akdeniz’de karides uzatma aglari ile av operasyonlari, bölge ve mevsimlere göre 15-80 m derinlikler arasinda, sahilden iti-baren 0.2-3 mil mesafelerde, aksam gün batimin-dan sabah gün dogumuna kadar, çamurlu, kumlu ve kumlu-çamurlu zeminlere aglarin birakilmasi suretiyle gerçeklestirilmektedir.
Karides uzatma agi ile avlanan karides tür-lerinin Marsupenaeus japonicus (Kuruma karidesi), Penaeus semisulcatus (Jumbo karides), Melicertus kerathurus (Karabiga karides), Metapenaeus monoceros (Erkek-Tüylü karides) ve Melicertus hathor (Beyaz karides) oldugu be-lirlenmistir. Bunlar içerisinde illere göre en çok yakalanan türlerin basinda ise sirasi ile, Anta-lya’da; M. japonicus, Mersin’de; P. semisulcatus, M. japonicus, M. kerathurus, Adana’da; P. semisulcatus, M. japonicus, M. kerathurus, Ha-tay’da ise M. japonicus, M. kerathurus ve M. monoceros’un geldigi gözlemlenmistir. Çalisma yapilan tüm bölge ortalamasinda miktar olarak en az yakalanan türleri ise sirasi ile M. hathor ile M. monoceros olusturmaktadir. Balikçilar ile yapilan görüsmelerde, karides uzatma aglari ile yil boyunca avciligin sürdürüldügü, en verimli av-lanma döneminin Eylül-Kasim ile Mart-Haziran aylari arasina rastladigini, posta basina av veriminin ise mevsimlere ve bölgelere göre degismekle birlikte, yillik ortalama 100-300 gr/posta arasinda degistigini beyan etmislerdir.
Hedef disi av içerisinde ekonomik deger olarak en çok bulunan türler; kirlangiç (Trigla lu-cerna), keserbas barbun (Mullus barbatus), mürekkep baligi (Sepia spp.), dil (Solea spp.), mirmir (Lithognathus mormyrus), melanur (Oblada melanura), isparoz (Diplodus annu-laris), sokar (Siganus spp.), sargos (Diplodus sargus), çipura (Sparus aurata), kefal (Mugil spp.), ahtapot (Octopus spp.), sardalya (Sardi-nella aurita) türleridir. Avlanan diger türlerden; yengeç (P. pelagicus, C. Sapidus, Carcinus spp.), karavida (Squilla spp.), vatoz (Raja spp.), köpek (Mustelus mustelus), sapan baligi (Rhinobatus rhinobatus), dikenli deniz salyangozu (Murex spp.), balon (Lagocephalus spp.) baliklari iskarta edilmektedir. Ayrica deniz kaplumbagalari, yengeçler, karavida, dikenli deniz salyangozu, vatoz ve yunuslar aglara büyük zararlar ver-mekte, donatilmis maliyeti 120-130 TL olan bu aglarin kullanim ömrünü 20 güne kadar düsüre-bilmektedir.
Balikçilik yönetiminin basarisi temelde, sag-likli veri toplanmasi ve bunlarin dogru metotlarla islenmesine baglidir. Bu verilerin önemli bir bölümünü biyolojik veriler, av araç gereçleriyle ilgili veriler, demografik ve sosyo-ekonomik ver-iler olusturmaktadir (Ünal ve ark., 2001). Ancak, Türkiye’de balikçilikla ilgili bölgesel ve ulusal düzeyde veri kaynaklari oldukça sinirlidir ve çogu zaman mevcut veriler güvenilir olmaktan uzaktir (Tokaç ve ark., 2007’na göre; Özbilgin, ve ark., 2009). Tek bir türü hedef alan bir av ara-cinda bile yapisal ve teknik açidan küçük bölge-sel farkliliklar olabilmektedir. Bu çalisma sonu-cunda, karides uzatma aglarinin kullanimi, yapisal ve teknik özellikleri, avlanma dönemleri, hedef ve iskarta türleri hakkinda temel bilgiler sunulmustur.
Karides uzatma aglari Ege Bölgesi ve Ak-deniz Bölgesi balikçilari tarafindan yogun olarak kullanilmaktadir. Ege Bölgesinde Izmir Körfezi ve civari balikçilari ag göz genisligi 40 mm, fanya göz genisligi 110 mm olan çatili karides uzatma aglari kullanirken (Metin ve Gökçe, 2004; Gökçe ve ark., 2005), Akdeniz Bölgesi balikçilari ag ve fanya göz genislikleri sirasi ile 40-48 mm ve 100-125 mm olan çatisiz karides agi kullanmaktadirlar (Özbilgin ve ark., 2009, ; Özyurt ve ark., 2009; Demirci ve Demirci, 2007). (Ayaz ve ark., 2008) ise Saroz Körfezi’nde kul-lanilan karides uzatma aglarinda ag göz genis-ligini 44 mm, fanya göz genisligini ise 100-110 mm olarak bildirmislerdir. Diger yandan Ege Denizi’nde yapilan çalismalar (Ceyhan ve Akyol, 2005; Ayaz ve ark., 2008), bölgede kullanilan çatisiz karides uzatma aglari ile Akdeniz’de kul-lanilanlar ile donamsal olarak önemli farkliliklar göstermedigini, ancak, ag boyu, tor-fanya ag göz genisligi ve yüksekligine göz sayisinda küçük yapisal farkliliklar bulundugunu ortaya koymak-tadir. Bölgeler arasinda bu yöndeki farkliliklar, mevsimlere ve bölgelere göre hedeflenen avin tür ve büyüklügü ve avlanma sahasinin özelliklerin-den kaynaklanmaktadir.
Kuzeydogu Akdeniz’de yapilan çalismalar içerisinde, (Özyurt ve ark., 2009), Iskenderun Körfezi’nde karides balikçiliginda kullanilan to-plam tekne sayisini 309 ve uzatma agi sayisini 8807 adet, tekne basina düsen ortalama posta sayisini 13-33 adet arasinda, yine (Özbilgin ve ark., 2009), Anamur-Samandag arasinda yapmis olduklari çalismada bu miktarlari sirasi ile 310, 8225 ve 26 adet olarak bildirmislerdir. Daha genis alani ve dört ili kapsayan bu çalismada ise, tekne sayisi 607, posta sayisi 10152 ve ortalama posta sayisi 16.7 adet olarak belirlenmistir. Kul-lanilan ag sayisi ile tekne basina düsen ortalama posta sayisindaki bu farkliliklar, bölgelere, av-lanma sahalarinin büyüklügüne ve av verimine, yillara göre balikçilarin hedef av seçimindeki ter-cihine ve balikçinin yatirim gücüne göre degisim gösterebilmekte ve bu da ayni bölgelerde ayni amaç ile yapilan çalismalarda standart verilerin elde edilmesini engellemektedir.
Balikçilarla yapilan ikili görüsmeler ile ulasi-lan sonuçlar, karides uzatma aglarinda hedef disi av problemi, av aracinin kullanim ömrünün kis-aligi ve aglarin temizlenmesi için harcanan sürenin uzunlugu karides balikçiliginin en büyük sorunlarinin basinda geldigini ortaya koymakta-dir.
Ayaz ve ark. (2008), Saroz Körfezi’nde ayni hedef türü avlayan av araçlari içinde farkli stan-dartlarin oldugunu bildirmislerdir. Ayni hedef türe yönelik avcilikta standart av araçlarinin kul-lanilmasi, av araçlarinin performanslarinin karsi-lastirilmasinda ve balikçilik yönetimi açisindan yarar saglayacagi konusunu akla getirmekle bir-likte, üreme biyolojisi ve seçicilik çalismalari sonuçlarina göre, hedef türe yönelik olarak kul-lanilan av araçlarinda minimum ag gözü genisligi ve türlere göre avlanabilir asgari boy düzenle-mesinin, yasal denetimlerin daha kolay yapi-labilmesi ve ileriye yönelik yeni balikçilik politi-kalarinin belirlenmesinde önemli katkisi olacak-tir.
Bu çalisma, Tarim ve Köyisleri Bakanligi, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlügünce de-steklenmistir. Çalismada yardimlarini gördügümüz Antalya, Mersin, Adana, Hatay Tarim Il ve Ilçe Müdürlüklerine tesekkür ederiz.
