Journal of FisheriesSciences.com

Keywords

Fishery cooperatives, Small-scale fishery, Socio-economic Analysis, Fishermen profile

Giriş

İstanbul, Avrupa ile Asya kıtaları arasında köprü görevi gören Marmara Denizi kıyısı ve İs-tanbul Boğazı boyunca uzanmış bir metropoldür. Sahip olduğu 12.5 milyonluk nüfusu ile dünyada 100 ülkeden, AB’ye üye 27 ülkenin de on doku-zundan daha fazla bir nüfusa sahiptir. Satın alma paritesine göre 200 milyar dolara yaklaşan GSYİH ile İstanbul, AB’nin 12 üyesinden daha fazla yurtiçi hasılaya sahiptir. Aynı zamanda yaklaşık 60 milyar doları aşan ihracatı ile İstan-bul, AB’nin 8 üyesini geride bırakmaktadır (Emil ve Onat, 2008). İstanbul sadece ekonomisiyle de-ğil, hizmet sektörü, bilim ve teknoloji kuruluşları, sanat ve kültür hareketleri ile de ülkemizin yurt dışına açılan penceresidir.

İstanbul bu özelliklerinin yanında coğrafi ko-numu bakımından balıkçılığın önemli merkezle-rinden biridir. Türkiye’nin en büyük ve işlevsel balık haline, toplam balıkçı teknelerinin % 8.8’ine, balıkçı avcılık ruhsatlarının da % 11.6’sına bu ilimiz sahiptir (Anon, 2008a). Ay-rıca ülkemizde kurulu bulunan toplam su ürünleri kooperatiflerinin % 9.5’ine üye sayısının da % 13.3’üne sahiptir (Anon, 2009a, Anon, 2009b). Bu özelliklerinden dolayı balıkçılık yönetiminde de bulunduğu konum nedeniyle etkin rol oyna-maktadır.

Balıkçılık yönetim planında biyolojik verilerin dışında çok önemli bir paya sahip olan av filola-rının yasal olarak bağlı olduğu su ürünleri birlik-leri ve kooperatifleri sosyo-ekonomik ayağı tem-sil etmektedir. Bu amaçla öncelikle su ürünleri kooperatiflerinin ülkemizdeki konumuna bak-makta yarar vardır. Koçel (1971), Arısoy (1974) Türkiye’de su ürünleri kooperatifçiliğinin 1942 yılında, Halk Bankası’nın öncülüğünde başladı-ğını bildirmektedir. En eski balıkçılık örgütü, aynı zamanda Türkiye’de ilk mesleki örgüt olan “İstanbul Balık Müstahsilleri Derneği”, 1923 yı-lında kurulmuş ve ilk üyesi Mustafa Kemal Ata-türk olmuştur (Anon. 2001a). Atatürk zamanında oldukça önem verilen kooperatifleşme faaliyet-leri, 1930’lu yıllarda Tarım Satış ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin kurulmasıyla hızlanmıştır.

Türkiye’de su ürünleri kooperatifçiliğinin ulu-sal ekonomik yapı içerisindeki rolü değişkenlik arz etmektedir (Ünal ve Yercan, 2006). Ülke-mizde 1973 yılında 133 su ürünleri kooperatifi ve 4 su ürünleri kooperatif birliği, 1980 yılında 227 su ürünleri kooperatifi 6 kooperatif birliği ve 14.750 üyesi (Anon, 1982) var iken bu rakam 1989 yılında 421 kooperatif, 8 kooperatif birli-ğine ulaşmıştır (Çıkın ve Elbek 1991, Akyol ve ark. 2006). Günümüzde ise 2009 verilerine göre çalışır durumda olan 528 adet su ürünleri koope-ratifi ve 28.455 ortağı, 14 kooperatif bölge bir-liği, 1 kooperatif merkez birliği bulunmaktadır (Anon, 2009b).

Su ürünleri kooperatiflerinde ülke genelinde görülen artışa paralel olarak İstanbul ilinde de su ürünleri kooperatiflerinde yıllar itibariyle artışlar kaydedilmiştir. Timur ve Doğan (2003) de yap-tıkları bir çalışmada İstanbul’da çalışır durumda 34 kooperatifin olduğunu rapor etmişlerdir. Günümüzde 2009 yılı verilerine göre ise İstanbul, sahip olduğu 50 adet su ürünleri kooperatifi ile Marmara Bölgesi’ndeki toplam su ürünleri koop-eratiflerinin yaklaşık % 33.6’sını, Türkiye’dekilerin ise yaklaşık % 9.5’ini üye say-ısı bakımından da %13.3’ünü barındırmaktadır (Anon, 2008a). İstanbul da denizel ortamda avcılık yapan 3.793 adet balıkçı 50 adet birim kooperatif altında örgütlenmişlerdir. Bununla birlikte, bu kooperatiflerin toplam 2.672 üyesi bölgede faaliyet gösteren iki ayrı bölge birliğini kurmuşlardır (Anon, 2010).

İstanbul iline bağlı kooperatiflerin ve koop-eratiflere üye olan balıkçılar üzerinde araştırma yaparken ve sosyo-ekonomik özelliklerini ortaya koyarken Marmara Bölgesi ve İstanbul şehrinin de sosyo-ekonomik yapısı dikkate alınmalıdır. Marmara Bölgesi özellikle İstanbul şehri eğitim, sanayi, bilimsel ve sosyal yaşam standardının yüksek olması nedeniyle Türkiye’de en yoğun nüfusa sahip (350 kişi/km2 ) olduğu bilinmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2007 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Türkiye nüfusunun 70 milyon ve Marmara Bölgesi nüfusunun yaklaşık olarak 21 milyon, İstanbul ilinin nüfusu ise 12 milyon olduğu belirtilmiştir. Nüfus yoğunluğu bakımından Türkiye nüfusunun % 17.8’ini bu ilimiz oluşturmaktadır (Anon, 2008a). Ayrıca Türkiye’de üretilen toplam su ürünleri üretiminin % 7.2’lik kısmı da İstanbul balık halinde pazar-lanmaktadır (Timur ve Doğan, 2009)

Bu çalışmada, su ürünleri kooperatif sayısı ve üye balıkçı açısından ülkemizin en önemli merkezlerinden olan İstanbul ilinde faaliyet gösteren kooperatiflerin yönetsel sorunları, diğer paydaşlarla aralarındaki sorunlar, avladıkları balıkların pazarlama sorunları, balıkçıların sosyo-ekonomik alandaki sorunları ile balıkçılık yöne-timi içerisindeki yerinin neler olabileceği araştırılacaktır. Yapılan çalışma sonucunda elde edilen bilgiler doğrultusunda kıyı balıkçılığı ya-pan kooperatiflerin özelliklerinin ve sosyo-eko-nomik yapılarının bilinmesi karar vericiler ile bu konuda çalışanlara bir ışık tutacaktır.

Materyal ve Metot

Bu çalışma, balıkçılığın önemli merkezlerin-den biri olan İstanbul İlinde gerçekleştirilmiştir. İstanbul, Türkiye toplam balıkçı ruhsat sayısının %11,6’sını balıkçı gemisinin de %8,8’ini oluş-turmaktadır (Anon, 2008a). Ayrıca ülkemizde bulunan 528 adet su ürünleri kooperatifinin %9.5’ini, üye sayısının da %13.3’ünü barındır-maktadır (Anon, 2009b). İstanbul ilinde 28 Avrupa yakası 22 Anadolu yakasında olmak üz-ere toplam 50 kooperatif bulunmaktadır. Bunlar-dan Marmara Denizi kenarındaki ilçelerde (Adalar 4, Kadıköy 4, Kartal 1, Maltepe 1, Pendik 1, Tuzla 1, Üsküdar 3) kurulu 15 adet kooperatif çalışma kapsamı içerisine alınmıştır (Şekil 1). Çalışmanın amacına uygun hazırlanan anket kooperatif başkanı, yönetim kurulu üyesi ve tekne sahibi balıkçılarla yüz yüze görüşülerek uygulanmıştır. Ankette balıkçıların kullandıkları teknelerin fiziksel, teknik özellikleri ile balıkçıların sosyo-ekonomik yapılarını ortaya koyan sorular hazırlanmıştır. Balıkçıların yaşı, medeni hali, öğrenim düzeyi, çocuk sayısı, hane halkı nüfusu, ev ve otomobil mülkiyeti, sosyal güvenlik durumları, balıkçılık tecrübeleri, me-sleği seçme nedenleri ve çalışma koşulları gibi sosyo-ekonomik özelliklerinin tespitine yönelik veriler işlenmiştir. Veriler 2007-2008 yılları av sezonunda saha araştırması tamamlandıktan sonra bilgisayar ortamına aktarılmış ve Microsoft Excel ortamında işlenerek analiz edilmiştir.

Figure 1: Study site of the co-operatives

Bulgular ve Tartışma

Bu çalışmada İstanbul da kurulu 50 su ürünleri kooperatifinden Marmara Denizi Anadolu yakasındaki ilçelerde faaliyet gösteren 15 kıyı balıkçılığı yapan kooperatif ve kooperatif üyesi olan tekne sahibi balıkçılar çalışma kap-samı içerisinde değerlendirilmiştir. Araştırılan kooperatiflerin bağlı bulundukları ilçe, kooperati-fin adı, kuruluş yılı, üye sayısı ve tekne sayıları (Tablo 1)’de verilmiştir. İncelenen kooperatifler-den en eskisi 1978 yılında kurulan S.S. Adalar Su Ürünleri Kooperatifi, en yeni kurulan kooperatif ise 2007 yılında kurulmuş S.S. Caddebostan Su Ürünleri Kooperatifinin olduğu tespit edilmiştir. Yapılan araştırmada 15 kooperatifin başkanları, yönetim kurulu üyeleri ve anketlere olumlu yanıt veren 167 balıkçı değerlendirmeye alınıp analiz edilmiştir.

Table 1: Year of foundation, member and boat number of fishery co-operatives

Çalışma kapsamında değerlendirilen on beş kooperatiften %60.0’ı (9) üst birliğe üye geri kalan %40’ı (6) kooperatifin ise üye olmadığı tespit edilmiştir. İstanbul genelinde faaliyet gösteren kooperatiflerin %72.0’si bölgede faali-yetini sürdüren bir üst birliğe üye olurken, %28.0’i ise üst birliğe üye değillerdir (Anon, 2010). İncelenen kooperatiflerin % 20.0’sinin kendilerine ait balık satış yerleri olup yakaladık-ları balıkları burada sattıkları saptanmıştır. Ege kıyılarında yapılan benzer bir çalışmada su ürünleri kooperatiflerinin %44’ü, Kuzey Akdeniz su ürünleri kooperatiflerinin ise sadece %10’u pazarlama faaliyeti yürütmektedir (Ünal ve ark., 2009c). Bu da su ürünleri kooperatiflerinin etkin bir pazarlama sistemine ve fiziki olarak soğuk hava depolarına sahip olmadıklarını ortaya koy-maktadır.

Kooperatiflerle ilgili genel bilgiler verildikten sonra bulgular çalışmanın amacı doğrultusunda kıyı balıkçılığı yapılan teknelerin fiziksel ve tek-nik özellikleri, balıkçıların sosyo-ekonomik yapıları ve balıkçılık faaliyetinin ekonomik anal-izi gibi üç ayrı aşamada değerlendirilmiştir. Kooperatif üyesi balıkçıların av esnasında kul-landıkları araçların teknik ve fiziksel özellikleri (Tablo 2)’de, balıkçıların demografik özellikleri (Tablo 3)’ de sosyal ve ekonomik özellikleri de (Tablo 4)’de verilmiştir.

Table 2: Characteristics of techniques and physical fishing gears

Table 3: Demographic characteristics of the fishery co-operatives members

Table 4: Social and economic characteristics of the fishery co-operatives members

- Av araçlarının teknik ve fiziksel özellikleri: Kıyı balıkçılığı faaliyetinde bulunan balıkçıların kullandıkları av araçlarının teknik ve fiziksel özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Avcılıkta kullandıkları araçlar tekne, olta ve ağlardan oluşmaktadır. Tekneler küçük olduğundan ve kı-yıdan fazla açılmadıklarından teknelerin avcılık aletleri (pusula, telsiz, sonar v.b) açısından yeter-siz oldukları görülmüştür. Avcılıkta kullanılan teknelerin boyları 6-12 metre arasında değişiklik göstermekte ve % 68.9 oranı ile 6.0-7.9 metre boydaki tekneler çoğunluğu oluşturmaktadır. En küçük boydaki tekneler % 4.7, 12 metre ve üzerindeki tekneler ise % 6.6 ile yer almaktadır. Tekne yaşlarının 2 ile 40 yıl arasında değiştiği tespit edilmiştir. Avlama teknelerinin yaşları % 23.4’lük en yüksek oranda 21 yaş ve üzerindeki teknelerden oluşmaktadır.

Avcılıkta kullanılan teknelerin hepsi motorlu teknelerden oluşmaktadır. Motor güçleri açısından değerlendirildiğinde, motor güçlerinin 5.0-185 Hp arasında değiştiği ve % 45.5’lik oranla 6.0-10 Hp gücündeki teknelerin en yüksek oranda yer aldıkları görülmüştür (Tablo 2). Balıkçılıkla uğraşanların % 61.7’si sadece olta balıkçılığı yapmaktadırlar. Avcılık yapan balıkçıların sahip oldukları av araç ve gereç donanımlarına bakıldığında en önemli araçların tekne, olta ve ağ takımlarından oluştuğu tespit edilmiştir.

- Balıkçıların sosyo-ekonomik özellikleri: Balıkçıların demografik özellikleri (Tablo 3) de, sosyal ve ekonomik özellikleri ise (Tablo 4) de verilmiştir. Balıkçıların yaşlarının 20-85 arasında değiştiği, % 98.8’inin erkek balıkçılardan oluştuğu, % 87.4’ünün evli ve % 12.6’sının ise bekar olduğu tespit edilmiştir. Balıkçılık yapanların % 44.3’ü sadece balıkçılıkla uğraşmakta % 55.7’si ise balıkçılık dışında başka işi olan ve emekli olduktan sonra balıkçılık yaptıkları görülmüştür. Bu oran İzmir İli su ürünleri kooperatiflerinde %66 (Ünal ve ark., 2008), Ege Bölgesi su ürünleri kooperatiflerinde ise %54.1 (Ünal ve ark., 2009c) olarak rapor edilmiştir. Balıkçıların yaş dağılımları % 34.1’lik oranla 50-59 yaş arasında ilk sırada yer almaktadır. Bunu % 20.3 ile 60-69, % 19.2 ile 40-49 yaş arasındaki balıkçılar takip etmekte en küçük oranı ise % 3.6 ile 20-29 ve % 4.2 ile de 80 yaş ve üzerinde olan balıkçıların oluşturduğu belirlenmiştir (Tablo 3).

Balıkçıların eğitim düzeyleri incelendiğinde okuma yazma bilmeyenlerle üniversite mezunu arasında değiştiği tespit edilmiştir. En yüksek oranda % 40.1’inin ilkokul,% 17.4’ünün ortaokul, % 26.3’ünün lise ve % 10.2’sinin de üniversite mezunu oldukları saptanmıştır. Balıkçı eşlerinin öğrenim durumları incelendiğinde ise % 0.7’sinin okuma bilmediği, % 1.4’ünün okuryazar, % 45.9’unun ilkokul, % 21.2’sinin ortaokul, % 23.3’ünün lise ve % 7.5’inin ise üniversite eğitimi aldıkları tespit edilmiştir. Balıkçıların eşlerinin % 63.7’lik oranda çalışmadıkları sadece balıkçının kazancıyla geçimlerini sağladıkları görülmüştür (Tablo 3).

Sosyo-ekonomik araştırmalarda en önemli et-kenlerden biri çalışanların mesleki nitelikleridir. Ege Bölgesi’nde yapılan bir çalışmada balıkçıların % 2.30’u okur-yazar, % 62.82’si ilkokul, % 17.24’ü ortaokul, % 10.73’ü lise ve % 1.53’ü ise üniversite mezunu olduğu rapor edilmiştir (Çeliker ve ark., 2008). Karadeniz Böl-gesi’nde yapılan diğer bir çalışmada balıkçıların % 2.27’si okur-yazar, % 58.44’ü ilkokul, % 14.94’ü ortaokul, % 20.78’i lise ve % 3.57’si üniversite eğitimine sahip oldukları belirtilmiştir (Çeliker ve ark., 2006). Tekirdağ ilinde yapılan başka bir araştırmada ise tekne sahiplerinin % 64.7’si ilkokul, % 22.2’si ortaokul, %13.1’i lise eğitimine sahip oldukları belirtilmiştir (Güngör ve ark., 2007). Orta Karadeniz Bölgesi’nde yapı-lan bir çalışmada balıkçıların % 66’sının ilkokul, %15’i ortaokul, % 18’i lise, %1’i üniversite ve okur-yazar olmayanın bulunmadığı rapor edilmiştir (Yücel, 2006). Akdeniz Bölgesi’nde Hatay da yapılan bir araştırmada balıkçıların %7’si ilkokul, %53’ü orta dereceli okul % 26’sı lise ve %14’ünün ise üniversite eğitimine sahip oldukları bildirilmiştir (Şahinler ve ark., 2005). İzmir İli su ürünleri kooperatifleri ve sorunları ile ilgili yapılan bir çalışmada kooperatif üyesi balıkçıların %92’si ilkokul veya ortaokul, %8’i lise düzeyinde eğitim aldıkları belirtilmiştir (Ünal ve ark, 2008). İstanbul da yapılan bu araştırmada, balıkçıların eğitim düzeyleri okuma yazma bil-meyenlerle üniversite mezunları arasında değ-iştiği görülmüştür (Tablo 3). Araştırmamız kap-samındaki balıkçıların eğitim durumları ile diğer yapılan bu tür araştırmaların sonuçları arasında genel olarak bir benzerlik görülmüştür.

Yapılan çalışma ile karşılaştırma açısından Marmara Bölgesi nüfusunun eğitim-öğretim durumu incelendiğinde; okuma-yazma bilen, ilköğretim-ortaokul mezunu, lise ve üniversite mezunu olanların toplam nüfusa oranı yaklaşık olarak sırasıyla % 87.2, % 49, %15 ve %7.5 düzeylerinde rapor edilmiştir (Anon, 2001b; Anon, 2008b). Araştırmamızın sonuçları (Tablo 3) ile Marmara Bölgesi’nin genel eğitim göstergeleri arasında bir benzerlik olduğu görülmüştür.

Evli balıkçıların aile başına düşen çocuk sayısına bakıldığında her aileye ortalama 2.21 adet çocuk düştüğü ve % 53.8 ile 2 çocuklu balıkçıların ilk sırada yer aldıkları görülmektedir (Tablo 3). Çocukların % 52.2’si erkek, % 47.8’i de kızlardan oluşmaktadır. Balıkçı çocuklarının eğitim durumları incelendiğinde, % 3.6’sı okul öncesi % 26.8’i orta öğretim, % 39.4’ü lise çağında ve % 30.2’si üniversitede okuyanlardan oluştuğu tespit edilmiştir (Tablo 3).

Günümüz ekonomik koşullarında çalışanların yaşamlarında önemli rol oynayan sosyal güvenlik durumları incelendiğinde balıkçıların % 74.9 so-syal güvencesinin olduğu belirlenmiştir. Balıkçılığı seçme nedenleri sorulduğunda % 44.3’ünün işsizlikten, % 17.3’ünün aile bütçesine katkı sağlamak amacıyla, % 15.0’inin hobi ve % 14.4’ünün de baba mesleği olduğu için seçtikleri görülmüştür (Tablo 4). Çalışanlar açısından so-syo-ekonomik yapının önemli bir göstergesi olan ev ve otomobil sahibi olma durumlarına bakıldığında sırasıyla % 67.1 ve % 16.8 olarak hesaplanmıştır. Deniz ve göllerde avcılık yapan balıkçıların ev sahibi olma oranları farklı araştır-malarda %73.33-83.33 değerleri arasında değiştiği rapor edilmiştir (Ünal, 2003; Doğan, 2009). İzmir ili su ürünleri kooperatifleri ile yapılan çalışmada kooperatife üye balıkçıların %67’sinin konut sa-hibi oldukları rapor edilmiştir (Ünal ve ark, 2008). Aynı şekilde önemli sosyal statülerden biri de çalı-şanların sosyal güvenlik durumlarıdır. Araştır-mamızın sonuçları incelendiğinde balıkçıların büyük bir çoğunluğunun (% 74.9) bir sosyal güvenceye sahip oldukları kaydedilmiştir (Tablo 4). Benzer araştırmalarda, avcılık yapan balıkçıların yaklaşık olarak %73 oranında sosyal güvenceye sahip oldukları bildirilmiştir (Çeliker ve ark., 2006; Çeliker ve ark., 2008; Doğan, 2009; Uzmanoğlu ve Soylu, 2006). İzmir ili su ürünleri kooperatifleri ile yapılan farklı bir çalışmada ise kooperatife üye balıkçıların %59’unun sosyal güvenceye sahip oldukları rapor edilmiştir (Ünal ve ark, 2008). Araştırmamızın sonuçları ile yu-karıda belirtilen araştırmaların sonuçları karşı-laştırıldığında kıyı balıkçılığı yapan balıkçıların daha düşük oranda ev ve otomobil sahibi olduğu ve benzer oranda ise bir sosyal güvenceye sahip oldukları görülmüştür.

–Balıkçılık faaliyetinin ekonomik analizi: İncelenen kooperatiflere üye olan balıkçılar kıyı balıkçılığı yaptıklarından av yasağı uygulan-mamaktadır. O nedenle avcılık meteorolojik şartlara bağlı olarak yıl boyunca devam etmekte-dir. Balıkçılıkta av sürelerinin 30 ile 320 gün arasında değiştiği ve % 26.3’le en yüksek oranda 8 (240 gün) ay olduğu saptanmıştır. Balıkçıların av esnasında yakaladıkları balık miktarları değişiklik arz etmektedir. Avlanan balıklar ise iskorpit (Scorpaena scrota L., 1758), istavrit (Trachurus trachurus L., 1758), izmarit (Maena smaris L., 1758), kalkan (Psetta maxima L., 1758), karagöz (Diplodus vulgaris E. Geoffrop St. Hilaire, 1817), kefal (Mugil cephalus L., 1758), kırlangıç (Trigla lucerna L., 1758), is-pendek-levrek (Dicentrarchus labrax L., 1758), çinekop-lüfer (Pomatomus saltator L., 1766), mezgit (Merlangius merlangus Nordmann, 1840), palamut-torik (Sarda sadra Bloch, 1793), sardalya (Sardinella aurita Val., 1847), tekir (Mullus surmeletus L., 1758), zargana (Belone belone L., 1761), türlerinden oluşmaktadır. Balıkçıların yakaladıkları balıkları satış şe-killerinin sırasıyla % 21.6’sı kabzımal, % 29.3’ü kooperatif aracılığıyla ve % 49.1’i ise perakende olarak sattıkları tespit edilmiştir. Tekirdağ ilinde yapılan bir çalışmada balığın % 55’i komisyon-culara, % 23’ü konserve fabrikalarına, % 12’si kooperatif ve birliklere, % 9’u seyyar satıcı ve direkt tüketiciye pazarlandığını bildirmişlerdir (Güngör ve ark., 2007).

Balıkçılık faaliyetlerinin sonuçlarına bakıldığında, balıkçıların brüt hasılasının sezon içerisinde avladıkları balık miktarına göre değiş-mektedir. Sağlıklı kayıtlar tutulamadığından yıl içerisinde ne kadar balık avladıkları tespit edile-memiştir. Balıkçılar ticari üretim yaparken kul-landıkları aktif sermaye tekne ve av araç-gereç sermayesi olarak bulunmuş ve o şekilde incelen-miştir. Kıyı balıkçılığında en önemli av araç ve gereçleri tekne, olta ile ağ takımından oluşmakta-dır. Çalışma süresi içerisinde av araçlarından tek-nelerin sermayesi 3.000 TL ile 40.000 TL aras-ında, olta takımlarının sermayesi 150-1.500 TL, ağların da özelliklerine göre 2.000 TL ile 6.500 TL arasında değiştiği tespit edilmiştir. Sermaye yapıları kullanılan av araç ve gereçlerinin özel-liklerine göre değişmekte olup sermayenin % 58.3’ünü tekne sermayesi % 41.7’sini ise av araç-gereç sermayesi oluşturmaktadır. Çalışma sezonu içerisinde balıkçıların toplam giderlerinin % 10.5’ini mazot giderleri oluşturmaktadır.

Araştırmada, gösterilen tablolar dışında bazı bulgular değerlendirilmiş ve aşağıda sunulmuş-tur. Yapılan çalışmada balıkçıların tamamının bir kooperatife üye oldukları ve % 56.3’ünün koop-eratif çalışmalarından memnun oldukları görülmüştür. Ege Bölgesi su ürünleri kooperati-flerinin başarı ve başarısızlıkları üzerine yaptık-ları çalışmada üyelerin kooperatif hizmetlerinden memnun olduklarını ve kooperatiflerin bir çoğunun başarılı kabul edilebileceklerini vurgu-lamışlardır (Ünal ve ark., 2009a). Yapılan bu çalışmada kooperatiflerin daha faal ve balıkçının sorunlarını çözmede daha aktif olmalarını bekle-mektedirler. Balıkçıların hane halkı nüfusunun 1-7 kişi olduğu ve en yüksek oranda % 30.5 ile 4 kişi oldukları belirlenmiştir. Balıkçılık yapanların ekonomik kazanımlarının yetersiz ve giderlerinin yüksek olduğu hesaplanmıştır. Balıkçıların to-plam giderlerinin en büyük kısmını (%33.6) kira giderleri oluşturmaktadır. Kira giderlerini %10.6’sını gıda, %12.6’sını eğitim, %9.5’ini gi-yecek, %10.5’ini mazot, % 4.8’ini sağlık ve %18.9’unu ise diğer harcamalar takip etmektedir. Araştırma sahasında avcılık yapanlara balıkçılığın geçmişi ve geleceği ile ilgili görüşleri sorul-duğunda, % 70.0’i eskiden daha iyi olduğu geçimlerini kolaylıkla sağladıkları, geleceğin ise çok net olmadığını vurgulamışlardır. Marmara Denizi Tekirdağ ilinde yapılan bir çalışmada me-slekten memnuniyetleri % 53.7’lik oranla memnun oldukları rapor edilmiştir (Güngör ve ark., 2007). Yapılan çalışmamızda bu oran % 56.3 olarak bu-lunmuştur. Bu sonuç diğer bulgularla benzerlik oluşturmaktadır.

Yapılan araştırmada incelenen kooperatiflerin tamamının küçük ölçekli balıkçılık yaptıkları, su ürünleri konusunda yeteri kadar kayıt tutmadık-ları ve veri eksikliğinin olduğu görülmüştür. Kooperatifler ve üyeleri küçük ölçekli balıkçılık yaptıklarından hemen hemen tamamı düşük gelire sahip, aidatlarını bile düzenli toplayama-yan, pazarlama faaliyetleri oldukça yetersiz düzeydedir. Bu da kooperatiflerin balıkçılık ya-parken çeşitli sorunlarla karşılaştıklarını göster-mektedir. Yakaladıkları balıkları pazarlarken kooperatiflerin ve üyelerin yeterli organize olamadıklarından ürünlerini kooperatiflerin oluşturduğu pazarlama kanalıyla değil de daha çok bireysel pazarladıkları (% 49.1), soğuk hava depolarının olmadığı, çoğunun balık satış yerinin olmadığı (% 80.0), belediyelerle balık satış yer-lerinde sıkıntıları olduğu görülmüştür. Ege Böl-gesi’nde yapılan bir çalışmada kooperatiflerin sorunlarının %38.6’sının vergi sisteminden, %75.4’ünün yasa dışı balıkçılıktan, %29.8’inin balıkçılar arasındaki çatışmalardan, %64.9’unun pazarlama probleminden, %68.4’ünün sınırlı mali kaynaklardan olduğunu bildirmektedirler (Ünal ve ark., 2009b). İncelenen kooperatifler üye say-ısı bakımından yeterli çoğunluğa ulaşsa bile üst birliğe kayıt olma bilincine tam sahip olmadıkları ve aidatlarını ödeme konusunda zorluk çektik-lerini ifade etmişlerdir. Ele alınan kooperatiflerin % 53.3’ü bir üst birliğe üye iken % 46.7’si üye-liğin kendi kooperatiflerine bir fayda sağlayama-yacağı inancındadırlar. Yapılan çalışmada koop-eratiflerin hem yasal mevzuattan hemde bulun-dukları bölgenin yoğun yerleşim yeri ve rantın yüksek olmasından rahatsız oldukları gözlem-lenmiştir. Kooperatifler özellikle yerel beledi-yelerle sıkıntılar yaşamakta olduklarını ifade et-mişlerdir. Teknelerinin bağlı olduğu çekek yer-lerinin balıkçılık işi dışındaki teknelerin işgalinde olduğunu bu yüzden de aralarında anlaşmazlık-ların yaşandığını ifade etmektedirler.

Sonuç

Türk balıkçılık sektörünün örgütlü bir sektör olması için su ürünleri kooperatiflerinin organi-zasyonunun iyi yapılması gerekir. Var olan kay-naklarımızdan daha verimli ve ekonomik olarak yararlanabilmek için bilinçli, eğitilmiş, çevreye duyarlı ve balıkçılık yönetimini bilen balıkçıların olması gerekir. Bu da kooperatiflerin daha sorun-suz, verimli, aktif hale getirilip yetkilerinin art-tırılması ile sağlanacaktır. Balıkçılıkta sübvansi-yon, pazarlama, rekabet, fiyat, koruma, kontrol, gözetim, istatistik, örgütlenme gibi konularda köklü değişikliklere gidilmesi gerekmektedir.

Yeni oluşturulacak politikaların uygulanması, iyi işleyen bir kooperatif, sektör, üniversite ve bakanlık ilişkisiyle sağlanabilir. Ayrıca balıkçılık yapanların sosyo-ekonomik yapılarının istenilen düzeyde olmadığı bir gerçektir. Üretimin daha sağlıklı ve çevreye duyarlı balıkçılığın olabilmesi için daha iyi sosyo-ekonomik koşulların yaratıl-ması ve yeterli sayıda nitelikli mesleki eğitime sahip örgütlü bireylerin oluşturulması gerek-mektedir.

Sonuç olarak, İstanbul ili Anadolu yakasında kurulmuş ve kıyı balıkçılığı yapan kooperatiflerin sorunları ortak ve hepsi birbirine benzemektedir. Sorunların başında kooperatiflerin avladıkları balıkları satabilecekleri balık satış yerleri yoktur. Ayrıca teknelerinin bulunduğu balıkçı barınak-larının kiralarından yakınmaktadırlar. Üyeler arasında yeterince örgüt bilinci olmadığından yerel yönetimlerle ve bakanlıkla sorunlar yaşamaktadırlar. Bu problemlerin çözümü için sağlıklı ve süreklilik arz eden bir kooperatif sis-temin etkin bir şekilde yürütülmesine ihtiyaç vardır. Öncelikle kooperatiflerin hedeflerinin ve projelerinin sürdürülebilir olması gerekmektedir. Kooperatiflerin pazarlama, eğitim ve balıkçıların maddi olarak güçlenebilmesi için tarımsal ör-gütlenmeye önem vermeleri gerekir. Kooperatif yönetiminin daha eğitimli ve işi bilen üyelerden oluşturulması, en önemlisi ise kooperatiflerin gelirlerini arttırıcı yasal düzenlemelerin yapılarak kredi verilmesi, balık satış yerlerinin kurulması ve kooperatif üyeliğine önem verilerek sorunların birlikte çözümlenmesi teşvik edilmelidir.

Kaynaklar

Akyol, O., Ceyhan, T., Ünal, V., (2006). Mar-mara Bölgesi Su Ürünleri Kooperatif ve Derneklerinin Lüfer Balikçiligindaki Rolleri. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Dergisi, 23(3-4): 379-383.

Anonim, (1982). 1980 Yili Türkiye Su Ürünleri Kooperatif ve Birlikleri Arastirmasi. Tarim ve Orman Bakanligi Su Ürünleri Daire Bas-kanligi Yayin No: 11 Ankara, 40 s

Anonim, (2001a). Su Ürünleri ve Su Ürünleri Sanayi. Sekizinci Bes Yillik Kalkinma Plani Özel Ihtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 142 s.

Anonim, (2001b). Türkiye Istatistik Kurumu https://nkg.tuik.gov.tr/goster?aile=3, erisim 06.08.2009

Anonim, (2008a). Türkiye Istatistik Kurumu https://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=945, erisim, 05.08.2009.

Anonim, (2008b). Türkiye Istatistik Kurumu https://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=3894, erisim, 05.08.2009

Anonim, (2009a). Istanbul Tarim Il Müdürlügü Kayitlari

Anonim, (2009b). Tarim ve Köyisleri Bakanligi. Teskilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlügü, https://www.tedgem.gov.tr/takooperatif.htm, erisim, 12.09.2009

Anonim, (2010). Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birligi.

https://www.surkoop.org/bolgeayrinti.asp?id=136, erisim, 10.05.2010

Arisoy, S., (1974). Türkiye Su Ürünleri Kooperatifleri Hareketinin Stratejisi Ne Olmali? II. Balik ve Balikçilik, 22(4): 23-25.

Çeliker, S. A., Korkmaz, S.A., Dönmez, D., Gül, U., Demir, A., Genç, Y., Kalkanlar, S., Öz-demir, I., (2006). Karadeniz Bölgesi’nde Su Ürünleri Avciligi Yapan Isletmelerin Sosyo- Ekonomik Analizi. Tarimsal Ekonomi Arastirma Enstitüsü. Ankara.

Çeliker, S. A., Korkmaz, S.A., Demir, A, Gül, U., Dönmez, D., Özdemir, I. Kalkanlar, S., (2008). Ege Bölgesi’nde Su Ürünleri Avciligi Yapan Isletmelerin Sosyo- Ekonomik Analizi. Tarimsal Ekonomi Arastirma Enstitüsü. Ankara.

Çikin, A., Elbek, A.G., (1991). AT’da ve Türkiye’de Su Ürünleri Kooperatifleri. Egitiminin 10. yilinda Su Ürünleri Sempozyumu. 12-14 Kasim, Izmir, 751 s.

Dogan, K., (2009). Iznik Gölü (Bursa) Gümüs Baligi Avciligi Yapan Tekne Sahibi Balikçilarin Sosyo-Ekonomik Analizi. Jour-nal of FisheriesSciences.com, 3(1): 58-67. doi:10.3153/jfscom.2009009

Emil, T., Onat, S., (2008). Dünyada Türkiye ve Istanbul. Istanbul Ticaret Odasi Yayin No. 2008-32. 52s.

Güngör, G., Özen, S.S., Güngör, H., (2007). Marmara Denizi Balikçiliginin Sosyo-Eko-nomik Yapisi ve Deniz Ürünleri Pazarla-masi: Tekirdag Ili Sahil Seridi Örnegi.Tekirdag Ziraat Fakültesi Dergisi, 4(3): 311-325.

Koçel, T., (1971). Balikçilik ve Kooperatiflesme. Balik ve Balikçilik, 19(3):23-27.

Sahinler, S., Can, M.F., Görgülü, Ö., Igne, K. D. (2005). Samandag Ilçesinde (Hatay) Balikçiligin Genel Durumu, Sorunlari ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Arastirma. Firat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17(4): 605-611.

Timur, M., Dogan, K. 2003. A Model Study on The Role of Istanbul Fish Co-operatives at Turkish Fishery. Turkish Journal of Marine Sciences, 9(1): 68-80.

Timur, M., Dogan, K. 2009. Istanbul Balik Hali’nin Pazarlama ve Satis Durumu. Istan-bul Ticaret Odasi Yayinlari, Sektörel Yay-inlar, Yayin No. 2009-13, 86 s.

Uzmanoglu, M.S, Soylu, M., (2006). Karasu (Sa-karya) Bölgesi Deniz Balikçilarinin Sosyo-Ekonomik Yapisi, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23(1–3): 515-518.

Ünal, V., (2003). Yari Zamanli Küçük Ölçekli Balikçiligin Sosyo-Ekonomik Analizi, Foça (Ege Denizi). Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 20(1-2): 165-172.

Ünal, V., Yercan, M., (2006). Türkiye’de Su Ürünleri Kooperatifleri ve Balikçilar Için Önemi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Der-gisi, 23(1-2): 221-227.

Ünal, V., Tokaç, A., Z. Tosunoglu., Akyol, O., Özbilgin, H., Göncüoglu, H., (2008). Izmir ili su ürünleri kooperatifleri ve sorunlari, Türkiyenin Kiyi ve Deniz Alanlari VII. Ulu-sal Kongresi. Türkiye Kiyilari 08 Kongresi Bildiriler Kitabi 27–30 Mayis, Ankara, L. Balas (Editör),377–385.

Ünal, V., Güçlüsoy, H., Franquesa, R., (2009a). A comparative study of success and failure of fishery cooperatives in the Aegean, Tur-key. Journal of Applied Ichthyology, 25: 394-400.

doi:10.1111/j.1439-0426.2009.01241.x

Ünal, V., Yercan, M., Güçlüsoy, H., Göncüoglu, H., (2009b). A better understanding of fish-ery cooperatives in the Aegean, Turkey, Journal of Animal and Veterinary Advances, 8(7): 1361-1366.

Ünal, V., Göncüoglu, H., Yercan, M., (2009c). Ege Kiyilari Su Ürünleri Kooperatifleri, Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birligi Yayinlari, Yayin No:1 ISBN:978-605-60880-0-1, Ankara, 131 s

Yücel, S., (2006). Orta Karadeniz Bölgesi Balikçiligi ve Balikçilarin Sosyo-Ekonomik Durumu. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Der-gisi, 23(1-3): 529-532.