Journal of FisheriesSciences.com

Keywords

Oncorhynchus mykiss, Formalin, Cortisol, Glucose, Lysozyme activity

Giri?

Ülkemizde kültür bal?kç?l???n?n geli?mesine paralel olarak yeti?tirilen bal?klarda görülen has-tal?klarda art?? meydana gelmi?tir. Bu hastal?klara kar?? i?letmelerde hijyenik ve profilaktif tedbirler al?nmas? gittikçe önem kazanmaya ba?lam??t?r. Çok a??r? kimyasal madde kullan?m? sonucu özellikle de antibiyotikler ve kemoterapotik mad-deler a??r? bal?k etinde ve çevre de istenilmeyen düzeyde kal?nt? b?rakarak bal???n immün sistem-ini zaman zaman bask?layarak patojenlere kar?? vücut savunmas?n? zay?flatabilmektedir (Grondel et al., 1985, Lunden et al., 2002; Lunden ve By-lund, 2002).

Önemli bir kültür bal??? olan gökku?a?? ala-bal?klar?nda, paraziter ve mikrobiyal infeksiyon-lar?n tedavisinde, alet ve ekipmanlar?n dezenfeksiyonunda yo?un miktarda dezenfektan ve kemoterapotik maddeler yayg?n olarak kullan?lmaktad?r. Ancak yayg?nla?an bu kullan?m, çevresel olumsuzluklara sebep oldu?u gibi uygulama yap?lan bal?klarda da olumsuz etkilere neden olmaktad?r. Bu durum kültür bal?kç?l???nda çok önemli bir problem olu?turmaktad?r (Björklund et al.,1991; Aoki, 1992).

Günümüzde bal?k yeti?tiricili?inde en yayg?n olarak kullan?lan kemoterapotik ilaç gruplar? ve dezenfektanlar; bak?r sülfat (CuSO4.5H2O), potasyum permanganat (KMnO4), formalin (%37'lik formaldehit solüsyonu-CH2O), tetrasi-klin (oksitetrasiklin, klortetrasiklin, tetrasiklin, doksisiklin), penisilin (ampisilin, amoksisilin), makrolid (eritromisin), sulfonamid (sulfomerazin, sulfamidin, sulfadimethoksin, sulfa-monomethoksin), güçlendirilmi? sulfonamid (tri-bressen, romet 30), kinolon ve fluorkinolon (oksolinik asit) ve nitrofuran (furazolidon, nitro-furantion, sulfonamidler) ve di?erleridir (Treves ve Brown, 2000).

Formalin bal?k hastal?klar?n?n kontrolünde dezenfektan olarak yayg?n olarak kullan?lan bir kimyasal maddedir. Özellikle Costia ve di?er protozoonlar ve monogenetik trematodlar?n te-davisinde yayg?n olarak kullan?lmaktad?r (Timur ve Timur, 2003). Fakat bu tip kimyasal maddeler, bal?klar?n solungaçlar?n? etkilemekte ve iç organlar?nda fizyolojik bozukluklara sebep oldu?u gibi toksik etki yapabilmektedir (Uslu ve Türk-man,1987; Miyaka et al., 1998; Doyuk ve Çolako?lu, 2004).

Formalin gerek insanda gerekse bal?kta mukoz membranlarda iritasyon olu?turur. Bu nedenle gerekli tedbirlerin al?nmas? gerekti?i gibi tedavi amac?yla da çok dikkatli kullan?lmas? ger-ekir (Timur ve Timur, 2003). Formalin, solü-syondaki oksijeni ortadan kald?r?r ve bu etki bir havuza formalin ilavesinden 24 saat sonra en üst düzeye ula??r. E?er bal?k havuzundaki suda ilaç tedavisini takiben formaldehit tamamen ortadan kald?r?lmam??sa, havuz suyunun havaland?r?lmas? gerekir (Timur ve Timur, 2003). Kanserojenik karakterde oldu?u ortaya konulan formalin;, sinir sistemi, solunum sistemi ve sindirim sistemi gibi birçok sistem üzerinde zararl? etkiler göstermektedir (Miyaka et al.,1998).

Bal?k yeti?tiricili?i ile ilgili ara?t?rmalarda, kortizol, serum glukoz ve lizozim aktivitesi stres parametreleri olarak son y?llarda ara?t?r?c?lar?n üzerinde önemle durduklar? konulardan olmu?lard?r Stres ile organizmada meydana gelen fiziksel ve kimyasal de?i?iklikleri do?ru olarak yans?tt???ndan, de?i?ik ya? gruplar?nda ve ya?am ko?ullar?ndaki bal?klar?n, genel metabolizmalar? ile fizyolojik durumlar? hakk?nda detayl? bilgiler elde edilebilmektedir (Örün, 2004).

Kortizol, adrenal korteks taraf?ndan üretilen, canl?n?n strese gösterdi?i tepkiyle ili?kili bir kortikosterid hormondur. Kan bas?nc?n? ve ?ekerini art?r?r ve stres durumunda ba????kl?k sistemini bask?lar. Herhangi bir stres vericinin bir sistem üzerinde etken olmas? durumunda salg?lanan kortizol, enerji kullan?m?n? düzenley-erek, su mineral dengesini sa?layarak, oksijen tedarikini ve ba????kl?k sistemini etken hale getirerek ve baz? sistemleri de k?s?tlayarak (örn. sindirim) organizmay? stresin negatif etkilerine kar?? korumaktad?r (Bonga, 1997; Mommsen et al., 1999; Ö?üt, 2005). Ancak, salg?lanan kortizol seviyesinin çok yüksek olmas?, büyümede azalmaya (McCormick et al., 1998) ve cinsi ol-gunlu?a ula?mada gecikmeye yol açaca??ndan organizmaya etkisi oldukça olumsuz olacakt?r (Barton and Iwama, 1991; Pickering, 1993; Ö?üt, 2005).

Glikoz, organizman?n stres durumunu belir-leyen en hassas indekslerden biri olup yüksek konsantrasyonlar? bal???n stres alt?nda oldu?unu ve yo?un bir ?ekilde enerji kaynaklar?n kulland???n? (örne?in kaslardaki ve karaci?erdeki glikojen) gösterir (Timur ve Timur, 2003; Çelik, 2005).

Lizozim ise Micrococcus lysodeicticus hücrelerinin de lizizine sebep olan, kitinle kaplanm?? selüloz taraf?ndan haz?r bir ?ekilde ab-sorbe edilen, dü?ük moleküler a??rl?kl? bir protein olup (Glynn,1969; Neeman et al., 1974) yüksek s?cakl??a, asidik pH’a dayan?kl? olabilen fakat alkali ko?ullarda inaktive olan bir enzimdir ve bakteriyel enfeksiyonlara kar?? bal?klar?n savunma sisteminde önemli rol oynamaktad?r (Hjelmeland et al., 1983, Yano,1996). Lizozim enzimi, bal?klar?n fizyolojik durumlar?n?n belir-lenmesinde ve sa?l?k durumlar?n?n kontrolünde yayg?n olarak kullan?lmaktad?r.

Bu çal??mada, gökku?a?? alabal??? (On-corhynchus mykiss) yeti?tiricili?inde; in-feksiyonlar?n, tedavisinde ve dezenfektan olarak kullan?lan formalinin farkl? konsantasyonlar?n?n, bal?klarda kortizol, serum glikoz ve lizozim ak-tivitesi üzerine etkilerinin ara?t?r?lmas? amaçlanm??t?r.

Materyal ve Metot

Çal??ma Ekim-Kas?m 2009 tarihleri aras?nda Süleyman Demirel Üniversitesi E?irdir Su Ürünleri Fakültesi Bal?k Üretim Tesisi’nde gerçekle?tirilmi?tir. Ara?t?rmada kullan?lan gök-ku?a?? alabal?klar? E?irdir Su Ürünleri Fakültesi Yeti?tiricilik Ünitesinden temin edilmi?tir. Deneme süresince bal?klar vücut a??rl???n?n % 2’si oran?nda ticari pelet yemle beslenmi?tir. Ara?t?rmada her iki denemede toplam 6 adet 0.6 m3 hacimli, 400 L su bulunan yuvarlak fiberglas tanklar kullan?lm??t?r. Ara?t?rmada; debisi 12 L/dk, ortalama s?cakl??? 12oC, pH’s? 7.2 ve çözünmü? oksijeni 7.4 mg/L olan artezyen suyu kullan?lm??t?r.

Deneme gruplar? her biri 20 ?er adet bal?ktan olu?an gruplara ayr?larak tekerrürlü çal???lmak suretiyle yuvarlak tanklara konulmu?tur. Çal??mada ortalama 180 g a??rl???nda 60 adet bal?k kullan?lm??t?r. Denemede kullan?lan bal?k tanklar? ?ekil 1. de ve denemede kullan?lan bal?klar?n planlamas? Tablo 1. de verilmi?tir.

?ekil 1. Denemede kullan?lan bal?k tanklar?
Figure 1. Fish tanks used in the experiment

Tablo 1. Denemede kullan?lan bal?klar?n planlamas?
Table 1. Planning of fishes used in the experiment

Denemenin Uygulanmas?

Deneme gruplar? olu?turularak tanklara yer-le?tirilen bal?klar 15 günlük adaptasyon dönemi sonras?nda gerekli incelemeler yap?lm??t?r. Ara?t?rmada gökku?a?? alabal?klar? 250 mL/L formaldehit ile 60 dk. ve 500 mL/L formaldehit ile 45 dk. muamele edilmi?lerdir.

Kan Örneklerinin Elde Edilmesi

Bal?klarda kortizol, serum glikoz ve lizozim aktivitesi tespiti için belirlenen deneme gru-plar?ndan tekerrürlü ?ekilde kan örnekleri al?nm??t?r. Bal?klara önce anestezik madde olarak 15 mg/L fenoksietanol uygulanm??t?r (Pennell ve Barton, 1996). Kan örnekleri, kana mukoza kar??mamas? amac?yla, iyice kurulan?p temizlendikten sonra plastik kaudal venadan gi-rilerek enjektörler yard?m?yla 2–2.5 mL civar?nda al?nm??t?r (Val et al., 1998). Al?nan kanlar?n mu-hafazas?nda ise EDTA’l? ve jelli kan tüpleri kullan?lm??t?r (Pottinger ve Carrick,1999; Ata-manalp vd.,2002).

Serum Elde Edilmesi

Al?nan kan örnekleri oda s?cakl???nda 1 saat ve daha sonra +4oC de bütün gece bekletilerek ve 3000 devirde 10 dk santrifüj edildikten sonra ayn? gün içinde kan örnekleri SDÜ T?p Fakültesi Bi-yokimya Laboratuar?’na iletilmi? ve burada se-rum örneklerinde serum glukoz analizleri Japon Olympus marka 2700 otoanalizör cihaz? ile spektrofotometrik yöntemle, kortizol analizleri ise Elecsys USA cihaz? ile ECLIA (Elektro Ke-miluminesans Immun Assay) yöntemiyle tayin edilmi?tir.

Lizozim Aktivitesinin Belirlenmesi

Lizozim aktivitesini belirlemek amac? ile dif-füzyon agar (Agar plate, lysoplate) metodu kullan?lm??t?r (Ellis, 1996). PBS (Fosfat buffer saline) içine % 1 g Agar ve 0.60 mg/mL liyofilize Micrococcus lysodeicticus (Sigma M 3770) kat?larak fosfat tamponlu salin pH’s? 6.2’ye ayarlanm??t?r. Petrilerde agar kat?la?t?ktan sonra 5 mm çap?nda çukurlar aç?larak daha önceden haz?rlanm?? olan serum inokulatlar? 25 μl olacak ?ekilde çukurlara ilave edilmi?tir. Petriler 25°C’de 20 saat inkübe edildikten sonra çukur-lar?n etraf?nda olu?an zonlar?n çaplar? ölçül-mü?tür. Test numunelerindeki lizozim miktar?n? belirlemek için standart olarak Hen egg white lizozim (HEWL; Merck EC) kullan?lm??t?r (Grinde, 1989).

?statiksel Analizler

Denemelerde elde edilen verilerin istatistiki de?erlendirilmesi SPSS paket program? kullan?larak yap?lm??t?r. Bütün verilere varyans analizi (ANOVA) uygulanm?? ve grup ortalamas? aras?ndaki farkl?l?klar JMP paket program? LS Means Student’s T testi ile çoklu kar??la?t?rma testine göre belirlenmi?tir. Önem seviyesi olarak p<0.05 kullan?lm??t?r.

Bulgular ve Tart??ma

Bal?klarda stres durumlar?nda serum glikoz, kortizol ve lizozim aktivitesinde de?i?imler olmaktad?r. Serum glikoz, kortizol ve lizozim bal?klarda önemli stres parametreleri içinde yer almaktad?r.

Glikoz, organizman?n stres durumunu belir-leyen en hassas indekslerden birisi olup karbon-hidrat metabolizmas?n?n de?erlendirilmesinde kullan?l?r. Onun yüksek konsantrasyonlar? bal???n stres alt?nda oldu?unu ve yo?un bir ?ekilde enerji kaynaklar?n? kulland???n? (örne?in kaslardaki ve karaci?erdeki glikojen) gösterir (Timur ve Timur, 2003; Çelik, 2005). Yapt???m?z çal??mada serum glikoz, bütün uygulama gruplar?nda kontrol grubuna göre art?? göstermi?tir (?ekil.2 ve Tablo 2.). Elde edilen sonuçlara bak?ld???nda gruplar aras?ndaki fark?n istatistiksel olarak önem arz etti?i görülmektedir (p<0.05).

?ekil 2. Deneme gruplar?nda serum glikoz de?erlerinin kar??la?t?r?lmas?
Figure 2. Compair with serum glucose values in the experiment groups.

Tablo 2. Deneme gruplar?nda serum glikoz de?erlerine ait istatistiki analiz sonuçlar? (X±SH)
Table 2. Results of serum glucose statistic analyze in the experiment groups (X±SH)

Chavin ve Young (2003), yapt?klar? çal??mada Japon bal?klar?n? (Carassius auratus) aç b?rakarak serum glikoz seviyelerini ölçmü?ler ve serum glikoz seviyelerinin olu?an strese ba?l? olarak yükseldi?ini tespit etmi?lerdir. Y?ld?z (2006) ise yapt??? çal??mada profilaktik amaçl? LMK (Leteux-Meyer kar???m?) uygulamas?n?n, plazma lizozim seviyesi ile sekonder stres in-deksine etkilerini ve sa?l?kl? gökku?a?? ala-bal?klar?nda plazma glikoz de?erlerindeki de?i?imleri izlemi? ve LMK uygulanan bal?klarda plazma lizozim seviyesinin dü?tü?ünü tespit etmi?tir. Temiz suya b?rak?lan bal?klarda ise plazma lizozim seviyesinin kontrol seviyesine dönmedi?ini ve LMK uygulamas?n?n plazma glikoz de?erlerinde belirgin bir art??a yol açt???n? bildirmi?tir. Yap?lan önceki ara?t?rmalar ile çal??mam?z?n bulgular? benzerlik göstermektedir.

Kortizol en önemli stres göstergesi olan bir hormon olup olu?an strese göre artar ve ba????kl?k sistemini bask?lar (Bonga, 1997; Mommsen et al., 1999; Ö?üt, 2005). Yapt???m?z çal??mada da tüm deneme gruplar?nda kortizol verileri kontrol grubuna göre süre ve dozlara ba?l? olarak art?? göstermi?tir (?ekil.3 ve Tablo 3.). Elde edilen sonuçlara bak?ld???nda gruplar aras?ndaki fark?n istatistiksel olarak önem arz etti?i görülmektedir (p<0.05).

?ekil 3. Deneme gruplar?nda kortizol de?erlerinin kar??la?t?r?lmas?
Figure 3. Compair with cortisol values in the experiment groups.

Tablo 3. Deneme gruplar?nda kortizol de?erlerine ait istatistiki analiz sonuçlar? (X±SH)
Table 3. Results of cortisol statistic analyze in the experiment groups (X±SH)

Demers ve arkada?lar? (1997), gökku?a?? ala-bal?klar?nda stresten önce ve sonra stres hor-monlar?n?n plazma konsantrasyonlar?n? belir-lemi?ler ve stresörleri takiben plazma korti-zolünün belirgin bir ?ekilde artt???n? tespit etmi?lerdir. Kubilay ve Uluköy (2002), kültüre al?nan gökku?a?? alabal?klar?nda akut stresin (ta??mac?l?k, bal?klar?n yakalanmas?, s?k??t?r?l-mas?) bal?klar üzerinde olu?turdu?u fizyolojik etkilerini ara?t?rm??lar ve stres uygulanmayan (kontrol) ve akut stresörler ile stres uygulanan gökku?a?? alabal?klar?n?n serum kortizol, serum glukoz düzeyleri ve lizozim aktivitelerini belir-leyerek kar??la?t?rm??lard?r. Stres uygulanan bal?klarda serum kortizolünün art?? gösterdi?ini bildirmi?lerdir.

Lizozim enzimi, bal?klar?n fizyolojik durum-lar?n?n belirlenmesinde ve sa?l?k durumlar?n?n kontrolünde yayg?n olarak kullan?lmaktad?r. Yapm?? oldu?umuz çal??mada lizozim aktivitesi, bütün uygulama gruplar?nda kontrol grubuna göre azalma göstermi?tir (?ekil.4 ve Tablo 4.). Elde edilen sonuçlara bak?ld???nda gruplar ara-s?ndaki fark?n istatistiksel olarak önem arz etti?i görülmektedir (p<0.05).

?ekil 4. Deneme gruplar?nda lizozim aktivitesi de?erlerinin kar??la?t?r?lmas?
Figure 4. Compair with lyzozyme activity values in the experiment groups.

Tablo 4. Deneme gruplar?nda lizozim aktivitesi de?erlerine ait istatistiki analiz sonuçlar? (X±SH)
Table 4. Results of lyzozyme activity statistic analyze in the experiment groups (X±SH)

Çe?itli ara?t?rmac?larda, gökku?a?? alabal?kla-r?n?n naklinde veya at?k su kirlili?i taraf?ndan olu?an streste serum lizozim seviyesinde artan ve azalan de?i?imler oldu?unu bildirmi?lerdir Roed et al. (1993), Fevolden et al. (1999), Schrock et al (2001), Caruso (2002), Kubilay ve Uluköy (2002), Y?ld?z (2006) .

Formalin solüsyonu bal?k hastal?klar?n?n teda-visinde yayg?n olarak kullan?ld???ndan kullan?m? esnas?nda solunum problemine sebep olabilmek-tedir. Bu yüzden kullan?rken dikkat olunmal?d?r. Formalin banyosu uygulan?rken özellikle bu maddenin bal?klarda deri ve solunum sistemin-deki etkisinin de dikkate al?narak uygulama do-zuna çok dikkat edilmesi gereklidir.

Sonuç

Formalin solüsyonlar? bal?klara uygulan?rken doz ve süre çok iyi ayarlanmal?d?r. Yapt???m?z çal??mada 250 ve 500 mg/L dozlar?n?n bal?klarda strese neden oldu?u bu yüzden de bal?klar bu do-zlarla banyo ?eklinde tedavi ediliyorken bile s?k s?k kontrol edilmeleri, rahats?zl?k belirtileri ve anormal hareketler görüldü?ünde solüsyondan hemen ç?kar?lmalar? gerekmektedir. Çal??ma ile formalin maddesinin kullan?m?nda çok dikkatli olunmas? gerekti?i sonucuna var?lm??t?r.

References

1. Aoki, T., (1992). Chemotherapy and drug re-sistance in fish farm in Japan, In: Shariff, M., Subasighe R.P., Arthur J.R., Eds. Dis-eases in Asian Aquaculture, Vol:1, Fish Health Section, Asian Fisheries Society, Manila, Philippines, 413-426
2. nAtamanalp, M., Keles, M.S., Haliloglu, H.I., Aras, M.S., (2002). The effects of cyperme-thrin (a synthetic pyrethroid) on some bio-chemical parameters (Ca, P, Na and TP) of rainbow trout (Oncorhynchusmykiss), Turkish Journal Veterinary Animal Scientist, 26: 1157-1160
3. nBjörklund, H., Bondestam, J., Bylund, G., (1991). Residues of oxytetracycline in wild fish and sediments from fish farms, Aqua-culture, 86: 359-367. doi: 10.1016/0044-8486(91)90281-B
4. nBarton, B.A., Iwama, G.K., (1991). Physiological changes in fish from stress in aquaculture with emphasis on the response and effeets of corticosteroids. Annual Reviews of Fish Dis-eases, 1: 26. doi: 10.1016/0959-8030(91)90019-G
5. nBonga, S.E., (1997). The stress response in fish, Physiological Reviews, 77: 591-625. doi: 10.1093/icb/42.3.517
6. nCaruso D., Schlumberger, O., Dahm C., Proteau J.P., (2002). Plasma lysozyme levels in sheatfishSilurusglanisL. Subjected to stress and experimental infection with Ed-warsiellatarda, Aquaculture Research, 33(12): 999-1008. doi: 10.1046/j.1365-2109.2002.00716.x
7. nChavin, W., Young, J.E., (2003). Factors in the determination of normal serum glucose lev-els of goldfish (CarassiusauratusL.), Com-parative Biochemistry and Physiology, 33(3): 629-653. doi: 10.1016/0010-406X(70)90376-2
8. nÇelik, E.S., (2006). BaziBalikTürleriIçinKanElektrolitlerininStandardizasyonu, Kayseri ErciyesÜniversitesi Fen BilimleriEnstitüsüDergisi, 22(1-2): 245-255
9. nDemers, N.E., Bayne, C.J., (1997). The immedi-ate effects of stress on hormones and plasma lysozyme in rainbow trout, Developmental & Comparative Immunlogy, 21(4): 363-373.doi: 10.1016/S0145-305X(97)00009-8
10. nDoyuk, S.A., Çolakoglu, (2004). Kirleticilerinsuürünlerineetkileri. TarimsalÇevreve Su KirliligiSeminerKitabi, Ankara
11. nEllis, A.E., (1996). Lysozyme Assay. In Tech-niques in Fish Immunology (Eds:J.S.Stolen,T.C.Fletcher, D.P.,Anderson, B.S. Roberson, W.B., Mulswink.) 101-103
12. nFevoldenS.E ,Roed K.H., Fjalestad K.T., Stien J., (1999). Post-stress levels of lysozyme and cortisol in adult rainbow trout: heritabilities and genetic correlations, Journal of Fish Bi-ology, 54: 900-910. doi: 10.1111/j.1095-8649.1999.tb02040.x
13. nGlynn, A.A., (1969). The complement lysozyme sequence in immune bacteriolysis, Immu-nology, 16(4): 463-471
14. nGrinde B., (1989). Lysozyme from rainbow trout, SalmogairdneriRichardson as an antibacte-rial agent against fish pathogens, Journal of Fish Diseases, 12: 95-104. doi: 10.1111/j.1365-2761.1989.tb00281.x
15. nGrondel, J.L., Gloudemans, A.G.M., Van Muiswinkel, W.B., (1985). The influence of antibiotics on the immune system, immuno-pharmokinetic. Investigations on the primary anti-SRBC response in carp (Cyprinus car-pioL.) after oxytetracycline injection, Jour-nal of Fish Diseases, 10: 35-43. doi: 10.1111/j.1365-2761.1987.tb00716.x
16. nHjelmeland , K., Christie, M., Raa, J., (1983). Skin mucus protease from rainbow trout, Salmogaidneri Richardson, and its bi-ological significance, Journal of Fish Biol-ogy, 23: 13-22. doi: 10.1111/j.1095-8649.1983.tb02878.x
17. nKubilay A., Uluköy G., (2002). .Effects of Acute Stress on Rainbow trout (Oncorhynchusmykiss), Turkish Journal of Zoology, 26: 249-254
18. nLunden T., Lilius E., Bylund, G., (2002). Respir-atory burst activity of rainbow trout (On-corhynchusmykiss) phagocytes is modulated by antimicrobial drugs, Aquaculture, 207: 203-212. doi: 10.1016/S0044-8486(01)00760-8
19. nLunden, T., Bylund, G., (2002). Effect of sulpha-diazine and trimetoprim on the immune re-sponse of rainbow trout (Oncorhynchusmykiss), Veterinary Immunolog and Im-munopathology, 85: 99-108. doi: 10.1016/S0165-2427(01)00422-6
20. nMcCormick, S.D., Shrimpton, J.M., Carey, J.B., O'Dea, M.F., Sloan, K.E, (1998). Repeated acute stress reduces growth rate of Atlantic salmon parr and alters plasma levels of growth hormone, insulin-like growth factor and cortisol, Aquaculture, 168: 221-235. doi: 10.1016/S0044-8486(98)00351-2
21. nMiyaka, C.K., Alves de Souza, J.A., Torres, R.P., (1998). Effects of the administration of fish oil by gavage on activities of antioxidant en-zymes of rat lymphoid organs, Gen Pharma-cology, 30: 759-762. doi: 10.1016/S0306-3623(97)00334-0
22. nMommsen, T.P., Vijayan, M.M., Moon, T.W., (1999). Cortisol in teleosts, dynamics, mechanisms of action and metabolic regula-tion, Reviews in Fish Biology and Fisheries, 9: 211- 268. doi: 10.1023/A:1008924418720
23. nNeeman, N., Lahav, M., Ginsburg, I., (1974). The effect of leukocyte hydrolases on bacteria. II. The synergistic action of lysozyme and extracts of PMN, magrophages, lym-phocytes, and platelets in bacteriolysis, Ex-perimental Biology and Medicine, 146: 1137-1145. doi: 10.1007/BF00918678
24. nÖgüt, H., (2005). BaliklardaStres. BalikBiy-olojisiArastirmaYöntemleriKitabi. Editör: Karakas., M., 13, 377-394
25. nÖrün, 2004. Su kirliligininbaliklarüzerindekietkileriveteshislerindekullanilanbazibiyobelirteçler. TarimsalÇevreve Su KirliligiSeminerNotlari, Malatya Seminer Kitabi,7-13, Ankara
26. nPennell W., Barton B.A., (1996). Principles of Salmonid Culture. Developments in Aqua-culture and Fisheries Science, Vol:26, The Netherlands. 1039 pp
27. nPickering, A.D., (1993). Growth and stress in fish production, Aquaculture, 11: 51-63. doi: 10.1016/0044-8486(93)90024-
28. nPottinger, T.G., Carrick, T.R., (1999). A com-parison of plasma glucose and plasma corti-sol as selection markers for high and low stress-responsiveness in female rainbow trout, Aquaculture, 175: 351–363. doi: 10.1016/S0044-8486(99)00107-6
29. nRoed K.H., Fjalestad K.T., Stromsheim A., (1993). Genetic variation in lysozyme ac-tivity and spontaneous haemoltic activity in Atlantic salmon (Salmosalar), Aquaculture, 114: 19-31. doi: 10.1016/0044-8486(93)90247-V
30. nSchrock Robin M., Smith Stanley D., Maule Alec G. DoulosSperos K, Rockowski James J., (2001). Mucous lysozyme levels in hatchery coho salmon (Oncorhynchuskisutch) and spring chinook salmon (Oncorhychuistshawytscha) early in the parr-smolt trans-formation, Aquaculture, 198: 169-177. doi: 10.1016/S0044-8486(00)00585-8
31. nTimur, G., Timur M., 2003. BalikHastaliklari, Istanbul Üniversitesi Su ÜrünleriFakültesi, Yayin No:5, 538, Istanbul
32. nTreves, F., Brown, M., (2000). Applied Fish Pharmacology, Kluwer Academic Publica-tion, Aquaculture Series 3, 309
33. nUslu, O., Türkman, A., 1987. Su KirliligiveKontrolü. T.C. BasbakanlikÇevreGenelMüdürlügüYayinlari, Ankara
34. nVal, A.L., De Menezes, G.C., Wood, C.M., (1998). Red blood cell adrenergic responses in amazonian teleost, Journal of Fish Biol-ogy, 52: 83-93 doi: 10.1111/j.1095-8649.1998.tb01554.x
35. nYano,T., 1996. The Nonspesific Immune System: Humoral Defense. In:The Fish Immune System Organism, Pathogen and Environ-ment. (Eds: G. Iwama and T Nakanishi ) Academic Press, USA, 106-110
36. nYildiz, H.Y., (2006). Plasma lysozyme levels and secondary stress response in rainbow trout (Oncorhynchusmykiss) after exposure to Leteux-Meyer Mixture, Turkish Journal Veterinary Animal Scientist, 30: 265-269