- (2012) Volume 6, Issue 3
Adıyaman Üniversitesi, Kahta Meslek Yüksekokulu, Adıyaman
This study was carried out in eleven fishing regions of Ataturk Dam Lake covering borders of Adiyaman province during the fishing period between July 01, 2010 and March 31, 2011. Within the context of the study, technical features of fishing gears used in fishing, and their numerical distributions according to the length and motor power of fishing boats, catched species and fishing problems were studied. As a result of the study, it was determined that only the gill nets were used in the region and that % 96.0 of these nets geared with hanging ratio of 40.0-42.0 is monoflament polyamid and % 4.0 is multiflament polyamid structurally. According to the species having been targed and usage of nets on the surface or in the depth, it was determined that exact mesh size was 36-250 mm of nets twine number of nets the mesh number of which varies between 50-100, according to the vertical mesh number was between 0.18-0.29 mm in monoflament nets and 210d/2 and 210d/12 in multiflament nets. These nets, each having a gang length that varies between 80.0-85.0 m and whose gang number having been determined as 2133 in the study region are used by 162 fishing boats. It was determined that carp (Cyprinus spp), trout barb (Capoetta trutta), shabbout (Barbus grypus), catfish (Silirus triostegus), bleak (Chalcalburnus mossulensis), golden barb (Carasobarbus luteus), abu mullet (Liza abu), kalashpa (Acanthobrama marmid), pointed barbel (Barbus rajanorum) and nose-carp (Chondrostoma regium) head the most frequently catched fish species.
Ataturk Dam Lake, Adiyaman, Fishing Gears
Fırat nehri üzerinde kurulmuş olan Atatürk baraj gölü, 180 km uzunluk ve maksimum iş-letme kodunda 817 km2 'lik göl alanı ile ülkemi-zin en büyük, dünyanın ise önde gelen büyük ba-raj gölleri arasında yer almaktadır. Atatürk baraj gölü, her ne kadar sulama ve enerji amacı için kurulmuş olmakla birlikte, bazı bölgelerde göl-den içme suyu olarak da yararlanılmaktadır. Bu-nun yanında, bölgeye lokalize olmuş türleri (Bar-bus grypus, Silirus triostegus, Mastacembelus mastacembelus, Mystus halepensis, Mystus col-villi) barındırması açısından ayrı bir özellik gös-teren baraj gölü, kapsadığı büyük su hacmi ile de balıkçılık sektörü açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Atatürk baraj gölü il ve ilçe sı-nırları gözetilerek 21 avlak sahasına bölünmüş olup, baraj göl alanının 11 avlak sahasını kapsa-yan % 62.0’lik bölümü Adıyaman ili sınırları içe-risinde kalmaktadır. Geriye kalan 10 avlak sahası ise, % 38.0’lik oran ile Diyarbakır ve Şanlıurfa illeri sınırları içerisinde bulunmaktadır (Anonim, 2011).
Atatürk baraj gölü çevresinde 3 il, 9 ilçe ve 156 köy bulunmaktadır. Baraj gölü’nde su tutul-maya başlandığı 1990 yılından bu güne kadar ge-çen zaman dilimi içerisinde toprakları su altında kalan ve çoğu tarım ile uğraşan insanların bir bölümü su ürünleri avcılığına yönelmiştir. Ancak, balıkçılığa sonradan başlayan bu insanların başta avcılık olmak üzere, su ürünleri yetiştiriciliği, kooperatifçilik, pazarlama konularında yeterli bir bilgi ve deneyime sahip olamaması, av araçları-nın kullanımında ve avlanan su ürünlerinin de-ğerlendirilmesi aşamasında ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bu durum ise; bölge balıkçılı-ğını daha ileri düzeylere taşıyabilmek için, balık-çıların eğitilmesinin yanında, alternatif av aracı denemeleri ile bölgeye uygun en rantabl ve etkin olan av araçlarının belirlenmesi konusunda yapı-lacak olan çalışmalara önem verilmesi gereklili-ğini ortaya koymaktadır.
Bu çalışmada, bölge balıkçılığının genel du-rumu, mevcut av gücü ve kullanılan av araçları-nın teknik özelliklerinin belirlenmesi amaçlan-mıştır. Elde edilen sonuçlar ile, bölgede konu ile ilgili yapılacak olan çalışmalara, gölde uygulanan balıkçılık politikalarının yönlendirilmesine ve yasal uygulamalara katkı sağlanacağı düşünül-mektedir.
Çalışma, 01 Temmuz 2010 – 31 Mart 2011 ta-rihleri arasındaki avlanma döneminde, Atatürk baraj Gölü’nde, Adıyaman ili sınırları içerisinde kalan ve DSİ Genel Müdürlüğünce alan sınırları belirlenerek 11 ile 21 arasında numaralandırılmış 11 avlak sahasını kapsayan 62 balıkçı mer-kezi/karaya çıkış noktasında gerçekleştirilmiştir (Şekil 1).
Şekil 1. Çalışmanın yapıldığı avlanma bölgeleri
Figure 1. Fishing areas in the study
Çalışmanın ana materyalini, bölge balıkçıları-nın avcılıkta kullandığı uzatma ağları ve tekneler oluşturmuştur. Çalışma kapsamı içerisinde, av araçlarının teknik özellikleri ve avcılık ile ilgili veriler, tüm balıkçı merkezleri/karaya çıkış nok-talarının her birine üçer aylık dönemler halinde gidilerek, avcılıktan dönen teknelerde bulunan avlanma araçlarının ve avlanılan su ürünlerinin ölçüm ve incelenmesi sonucunda alınmıştır. Tor göz genişliği ölçümlerinde tam göz boyu (TGB= karşılıklı iki düğüm arasındaki uzunluk) dikkate alınmış, ağların teknik özellikleri tablo halinde verilmiş, teknik plan ise FAO katologlarının sunum formatına göre çizilmiştir (FAO, 1978). Bölgelere göre tekne sayıları, boy ve motor gücü, tekne yapım materyali verileri, Anonim (2010-a) kayıtları ile karşılaştırmalı olarak alınmış, ça-lışma ile ilgili diğer veriler ise, Su Ürünleri Koo-peratifleri, İl ve İlçe Tarım Müdürlükleri, DSİ 152. Şube Müdürlüğü, balıkçılar, av malzemeleri satıcıları ve ağ donatan kişiler ile bire bir görüş-meler yapılarak elde edilmiştir.
Atatürk Baraj Gölü’nde, çalışmaların yürütül-düğü balıkçı merkezi/karaya çıkış noktalarının isimleri avlak sahası ve ilçelere göre Tablo 1’de verilmiştir. Göl kıyısında veya kıyıya yakın olup ta avcılık faaliyetinde bulunmayan merkezler bu tabloya dahil edilmemiştir.
Tablo 1. Çalışmanın yapıldığı balıkçı merkezleri
Table 1. Fishery areas in the study
Tablo 1’de görüleceği üzere; Gerger ilçesi’nde 6, Kahta ilçesi’nde 15, Samsat ilçesi’nde 12 ve Adıyaman Merkez ilçe’de 29 olmak üzere, top-lamda 62 adet balıkçı merkezi/karaya çıkış nokta-sında çalışmalar yürütülmüştür.
Yapılan çalışmalar sonucunda; bölge balıkçı-lığında yalnızca sade uzatma ağların kullanıldığı belirlenmiş, bu ağların dışında başka bir avlanma aracı modeline rastlanılmamıştır. % 40.0-42.0 do-nam faktörü ile donatılan bu ağların 2048 posta sayısı ile % 96.0 ’sı monoflament polyamid, 85 posta sayısı ile de % 4.0’ü multiflament polyamid yapıdadır. Hedeflenen tür veya türlere, dip ve yü-zey de kullanım amacına göre, ağ göz genişliği, iplik numarası, yüksekliğine göz sayısı, ağ yapım materyali gibi özellikler açısından yapısal farklılık gösteren bu ağların teknik özellikleri Tablo 2’de, bölgede yaygın olarak kullanılan monofilament PA sade uzatma ağın teknik planı ise Şekil 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Kullanılan ağların teknik özellikleri
Table 2. Technical features of the nets used
Şekil 2. Monoflament polyamid sade uzatma ağın teknik planı
Figure 2. Technical plan of monofilament polyamide gill net
Tablo 2’de görüldüğü gibi, monoflament pol-yamid (PA) yapıda olan sade uzatma ağların tor göz genişliği 36-200 mm, yüksekliğine göz sayısı 50-100 göz, ağ iplik numarası ise 0.18-0.29 mm arasında değişmektedir. Her bir posta uzunluğu 80.0-85.0 m arasında değişen bu ağlarda, mantar ve kurşun yakalarda 5 no kalınlığındaki PP halat-ların tek sıra olarak kullanıldığı, büyüklüğü 3-4 no olan mantarların 1.60-1.80 m, ağırlığı 35-40 gr olan kurşunların ise 0.90-1.10 m aralıklarla dona-tıldığı belirlenmiştir.
Donatılmış halde 80.0-85.0 m uzunluğunda olan multiflament polyamid (PA) yapıda olan sade ağlarda ise, iki farklı ağ gözü kullanılmaktadır. Bunlardan tor göz genişliği 36 mm, tor yüksekliği 50-70 göz olan ağlarda, tor ip kalınlığı 210d/2 olup, büyüklüğü 3-4 no mantarlar 1.60-1.80 m, ağırlığı 35-40 gr olan kurşunlar ise 0.90-1.10 m aralıklarla donatılmıştır. Yine tor göz genişliği 250 mm, tor yüksekliği 55 göz olan ağlarda ise, tor ip kalınlığı 210d/12, mantar no 8, mantarlar arası uzaklık 9.0-10.0 m olup, kurşun yaka hala-tında 24.0-25.0 cm çapında, ortalama 160.0 gr ağırlığındaki 6’lık demir halkalar 10.0-15.0 m aralıklarla donatılmıştır.
Bölgelere göre teknelerde bulunan ağların posta sayısı ile tekne başına düşen ortalama posta sayıları Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3. Bölgelere göre teknelerde bulunan ağ posta sayıları
Table 3. Numbers of the net gang in fishing boats according to the regions
Çalışmaların yürütüldüğü bölgede, avcılıkta kullanılan toplam ağ posta sayısı 2133 adet olarak belirlenmiştir. Bu sayıya göre ağların toplam uzunluğu 176000 m gelmektedir. Bölgeler içeri-sinde, posta sayısı çokluk sırasına göre 861 adet ile Kahta ilçesi ve 860 adet ile de Adıyaman Merkez ilçe ilk iki sırayı almış, bunun yanında tekne başına düşen ortalama posta sayısının en yüksek olduğu bölgeler 14.8 adet ile Kahta ve 12.05 adet ile de Samsat ilçeleri olmuştur. Bölge genelinde tekne başına düşen ortalama posta sa-yısı ise 13.2 adet olarak bulunmuştur (Tablo 3).
Avcılık faaliyetinde bulunan teknelerin yapım materyali, motorlu, motorsuz oluşları, maksimum, minimum boyları ve motor güçlerine göre toplam sayıları bölgelere göre Tablo 4’de verilmiştir.
Tablo 4. Bölgelere göre avcılıkta kullanılan teknelerin özellikleri
Table 4. Features of fishing boats used in fishing according to the regions
Tablo 4’de görüleceği üzere, Adıyaman ili sı-nırları içerisinde kalan avlanma bölgelerinin ta-mamında toplam 162 adet teknenin avcılık faali-yetinde bulunduğu belirlenmiştir. 14 adedi fiber, 148 adedi sac materyalden yapılmış olan bu tek-nelerin, boyları 3.80-8.00 m, motor güçleri ise 3.73- 16.42 hp arasında değişmektedir. Tekne sa-yısının en çok olduğu bölgeler içerisinde, 75 adet tekne ve % 46.29 oran ile 19, 20, 21 no’lu avlak sahalarının bulunduğu Adıyaman merkez ilçe ilk sırayı almış, bunu 52 adet tekne ve % 32.09 oran ile de 13, 14 ve 15 no’lu avlak sahalarının bulun-duğu Kahta ilçesi izlemiştir.
Boy ve motor gücüne göre sınıflandırılan tek-nelerin toplam sayı içerisindeki oransal dağılım-ları Şekil 3 ve 4’de gösterilmiştir.
Şekil 3. Teknelerin boy guruplarına göre oransal dağılımları
Figure 3. Percentage distributions of fishing boats according to their length groups
Boyları 3.80-8,00 m arasında değişen 162 adet tekne içerisinde, 4.00-6.99 m arasında bulunanlar % 82.5 oran ile büyük çoğunluğu oluşturmuş, bunlar içerisinde 50 adet sayı ve % 35.0 oran ile boyu 4.00-4.99 m arasında bulunan tekneler ilk sırayı almıştır (Şekil 3). Teknelerde bulunan ve gücü 3.73-16.42 hp arasında değişen motorlar içerisinde, gücü 7.00- 10.99 hp arasında olanlar 44 adet sayı ve % 57.9 oran ile çoğunluğu oluşturmuştur (Şekil 4). Bölge genelinde avcılık faaliyetinde bulunan teknelerin boy ortalaması 5.45 m, motor gücü ortalaması ise 8.77 hp’dir.
Şekil 4. Teknelerin motor gücü guruplarına göre oransal dağılımları
Figure 4. Percentage distributions of fishing boats according to their motor power groups
Adıyaman ili’nde bulunan su ürünleri koope-ratiflerinin isimleri, kuruluş yılları ve üye sayıları Tablo 5’de gösterilmiştir.
Tablo 5. Adıyaman ili’nde bulunan su ürünleri kooperatiflerinin isimleri ve üye sayıları (Anonim, 2010-b)
Table 5. Names and member numbers of fishery cooperatives in Adiyaman (Anonim, 2010-b)
Adıyaman ili’nde; 2 adet Merkez ilçe, 1 adet Gerger, 2 adet Kahta ve 1 adet de Samsat ilçe-sinde olmak üzere toplam 6 adet Su Ürünleri Kooperatifi bulunmaktadır. 1995-1999 yılları arasında kurulan bu kooperatiflerin toplam kayıtlı üye sayısı 135’tir (Tablo 5).
Baraj gölü balıkçılığında kullanılan uzatma ağları, avlanması hedeflenen balık türlerine göre tek tek, 2-3’lü guruplar halinde veya uç uca ol-mak üzere dip ve yüzeye bırakılmakta, akşam suya bırakılan ağlar sabah gün doğumunda top-lanmaktadır. Bölgelere göre avlanma sahalarına tekneler ile 20-90 dakika arasındaki süre içeri-sinde ulaşılmakta, dip ağları 70 m derinliğe kadar bırakılabilmektedir.
Çalışma yapılan karaya çıkış noktalarında, avdan dönen tekneler üzerinde bulunan avın in-celenmesi sonucunda, en çok yakalanan balıkla-rın başında; sazan, karaca, şabut, mezapotomya yayını, gümüş balığı, pullu sazan, mezapotomya kefali, tahta balığı, küpeli ve kababurun ba-lığı’nın geldiği belirlenmiştir.
Bölgede avlanan balıklar, balıkçıların kendi-leri tarafından ve toptan veya perakende satış yerleri bulunan kabzımallar tarafından pazarlan-maktadır. Avlanan balıklar ya balıkçıların kendi-leri tarafından satış yerlerine getirilmekte, ya da kabzımallar köylere giderek, topladıkları balıkları kendi satış yerlerine getirmektedir. Satış yerlerine getirilen balıklar, Adıyaman il ve ilçelerinde genellikle taze olarak tüketilmekte, bunun dışında talep ve balık türü tercihine göre, taze soğutul-muş veya dondurulmuş olarak başta Hatay, Di-yarbakır, Gaziantep, Kahramanmaraş, Eskişehir, Kütahya, Konya olmak üzere diğer illere gönde-rilmektedir.
Yapılan incelemeler ve bölge balıkçıları ile yapılan görüşmeler, Anonim (2008) tarafından bildirilen 01 Nisan - 01 Temmuz tarihleri arasın-daki yasak dönem dışında, en verimli avın Ara-lık-Mart ayları arasındaki dönemde elde edildi-ğini ortaya koymuştur. Kooperatiflerin etkin çalı-şamaması, değişik zaman dilimleri içerisinde bazı avlak sahalarının kiralanamaması nedeni ile gölde avcılığın kısıtlanması, karaya çıkış bölgele-rinde iskele ve diğer alt yapıların bulunmayışı, ağların toplanması sırasında ağa yapışan midyele-rin ağ ipliklerini keserek maddi zarara neden ol-ması ise bölge balıkçılarının sorunlarının başında gelmektedir.
Bölge balıkçılığında kullanılan ve toplam posta sayısı 2133 adet, toplam posta uzunluğu 176000 m olarak belirlenen sade uzatma ağların % 96.0 oranla büyük çoğunluğunu monoflament PA (misina) ağlar oluşturmuştur. Bu ağlardan tor göz genişliği 36-84 mm arasında olanlar dibe, tor göz genişliği 90-200 mm olanlar ise hem dip hemde yüzeye bırakılmaktadır. Ağ yapım mater-yali ayırt etmeksizin, bölgede kullanılan ağlar içerisinde tor göz genişliği 36 mm olanlar, gümüş balığı, tahta balığı, mezopotomya kefali, 80-110 mm olanlar pullu sazan, karaca, 120-200 mm olanlar ise aynalı sazan, şabut, mezopotomya ya-yını, küpeli ve kababurun balığı avcılığına yöne-lik olarak kullanılamaktadır. Uzatma ağları top-lam sayısının % 4.0’ünü oluşturan multiflament PA ağlar ise, ağırlıklı olarak Kahta bölgesinde kullanılmakta, bunlar içerisinde tor göz genişliği 36 mm olan ve dibe bırakılan ağlar ile gümüş balığı, tahta balığı ve mezapotomya kefali hedef tür olarak avlanmaktadır. Tor göz genişliği 250 mm olan ve yüzeye bırakılan ağlar ise daha çok Kahta, Bağpınar ve Gerger bölgelerinde olmak üzere ağırlığı 45 kg’a kadar ulaşabilen bıyıklı ba-lık (Barbus plebejus lacerta) avcılığında kulla-nılmaktadır.
Şimdiki durumda bölge balıkçılığında büyük çoğunlukla monofilament (misina) ağlar kulla-nılmaktadır. Anonim (2008) tarafından, 1 Eylül 2010 tarihinden itibaren monofilament (tek kat) misina ağların kullanımı yasaklanmış, daha sonra Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca çıka-rılan tebliğ (ek ibare: RG-10/7/2010-27637) ile bu süre 1 Eylül 2011 tarihine kadar uzatılmıştır. Bu durumda, belirtilen süre sonunda bu ağların yerine multifilament uzatma ağlar ve paraketala-rın avcılıkta alternatif av aracı olarak kullanıl-ması düşünülebilir. Ancak, hangi av araç ya da araçlarının bölge balıkçılığında kullanılabilece-ğine karar verebilmek için, çalışmalara en kısa sürede başlanılarak elden edilen sonuçlara göre uygun avlanma aracı tasarımlarının yapılması ge-rekmektedir.
Ataürk baraj gölü balıkçılığı ile ilgili bölgesel ve ulusal düzeyde veri kaynakları oldukça sınırlı sayıda bulunmaktadır. Bölgesel düzeyde avcılık konusunda yapılan çalışmalar içerisinde; (Çelik ve Duman, 2001); Bozova bölgesinde, sade ağlar, fanyalı ağlar, çekme ağlar ve paraketa olmak üzere dört çeşit balık yakalama aletinin kullanıl-dığını, bunlar içerisinde ise en fazla kullanılan balık yakalama aletinin sade uzatma ağları oldu-ğunu, bu ağlar içerisinde ise % 75.34 oran ile monofilament PA ağların çoğunluğu oluşturdu-ğunu bildirmişlerdir. Yine, (Duman ve Çelik, 2001); Atatürk Baraj gölü Bozova bölgesinde 12 tür ve alt türün avlandığını, avcılıkta tor göz ge-nişliği (tek kol) 14-110 mm olan monofila-ment/multiflament sade uzatma ağların ve ayrıca yayın balığı avcılığında paraketanın kullanıldı-ğını bildirmişlerdir. (Can ve İğne, 2005); Bozova bölgesinde aynı donma faktörüne sahip dört farklı göz açıklığındaki sade uzatma ağları ile dört familyaya ait yedi türün yakalandığını, (Ol-gunoğlu vd., 2009); baraj gölü’nün Adıyaman ilini kapsayan 11 avlak sahasında avlanan türler içerisinde en büyük getirinin şabut (Barbus grypus)’tan sağlandığını bildirmişlerdir.
Adıyaman ili’nde toplam 6 adet kayıtlı Su Ürünleri Kooperatifi bulunmaktadır. Bu koope-ratifler, yasal prosedürlerini tamamlamış olmakla birlikte, çoğu avlak sahası kiralaması, satış-pa-zarlama gibi mali ve işletim sorunları nedeni ile faaliyetlerini aktif bir şekilde sürdürememekte-dirler. Avlak sahalarının kooperatif veya özel şa-hıslar tarafından kiralanamaması ise gölde balık avcılığını sınırlamakta ve bazı balıkçıların kaçak avcılığa yönelmesine neden olmaktadır. Bu ne-denlerden dolayı, avlak sahalarının kiralama iş-lemlerinde bölgenin sosyo-ekonomik durumunun ön planda tutulması, bunun yanında kooperatife üye olmanın teşvik edilmesi ve kiralanamayan avlak sahalarında balıkçıların ferdi olarak avla-nabilmesine yasal olanak sağlanması ile boşta kalan avlak sahalarının üretime kazandırılması açısından yararlı olacağı düşünülmektedir.
Atatürk Baraj Gölü’nün Adıyaman ili sınırla-rını kapsayan 11 avlanma bölgesinde yürütülen bu çalışma sonucunda elde edilen veriler; baraj gölü’nde yapılan balıkçılığın küçük ölçekli balık-çılık faaliyetleri içerisinde yer aldığını, av araçla-rında çeşitlilik olmadığını, balıkçıların avcılık, avlanma araç- gereçleri, hijyen, pazarlama konu-larında yeterli bilgi ve deneyime sahip olmadığını ortaya koymuştur.
Bu durumda, gölde balıkçılığın daha sürdürü-lebilir ve ticari anlamda yapılabilmesi için; balık-çıların avlanma araçları teknikleri, kooperatifçi-lik, hijyen, pazarlama konularında eğitilmelerinin yanında, alternatif av araçları (fanyalı ağlar, pa-raketa vb) deneme çalışmalarının, üreme biyolo-jisi ve seçicilik çalışmaları desteğinde yapılarak, elde edilen sonuçlara göre uygun olanların kulla-nılmasına olanak sağlanması ile bölge balıkçılı-ğına önemli oranda katkı sağlanacağı düşünül-mektedir.
Bu çalışma Adıyaman Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Başkanlığı (BAP) ta-rafından desteklenmiştir (Proje No:KMYOBAP 2010/0004). Çalışmanın gerçekleştirilmesinde maddi destek sağlayan Adıyaman Üniversitesi BAP Başkanlığına, arazi çalışmalarının yürütül-mesi aşamasında yardımlarını esirgemeyen Adı-yaman İl Tarım Müdürlüğüne ve yöre balıkçıla-rına teşekkürü bir borç biliriz.
