Journal of FisheriesSciences.com

Keywords

Rotifer, Cladocer, Copepod, Succession, Asi River

Giriş

Sucul ekosistemde besin zincirinin önemli halkalarından birini oluşturan zooplankton fauna-sında yer alan rotifer, kladoser ve kopepod grup-ları, yavru balıkların doğrudan ve bunları tüketen diğer hayvanların da dolaylı olarak besin gerek-sinimlerini sağlayarak ikincil üretimin temel öğelerini oluşturmaktadır. Özellikle rotifer gru-bunun suyu filtre ederek ortamın doğal arıtımına getirdiği katkı, bu gruba zooplanktonda önemli bir ayrıcalık sağlamaktadır (Cirik ve Gökpınar, 1993).

Ülkemiz akarsularında zooplanktonla ilgili çalışmalar sınırlı sayıda olup, henüz istenen sevi-yeye ulaşamamıştır. Bu çalışmalardan bazıları ise; Asi Nehri (Hatay, Türkiye) Kladosera ve Kopepoda (Crustacea) Faunası (Göksu ve ark., 2005), Akdeniz Bölgesi’ndeki bazı akarsuların zooplankton (rotifer, kladoser ve kopepod) fau-nası üzerine ilk gözlemler (Bozkurt, 2004), Gü-müldür Deresinin (İzmir) rotifer faunası (Ustaoğlu ve ark., 1996), Seyhan Nehri’nin (Adana il merkezi sınırları içindeki bölümünde) rotifer ve kladoser faunası (Göksu ve ark., 1997), Kuzey Ege Bölgesi’ndeki akarsuların faunası üzerine ilk gözlemler (Balık ve ark., 1999), Hazar Gölü’ne dökülen Zıkkım Deresi’nin (Elazığ) rotiferleri ve mevsimsel değişimleri (Saler ve Şen, 2001), Riva Deresi zooplanktonu üzerine taksonomik bir çalışma (Temel, 1996), Fırat Nehri rotiferleri ve mevsimsel değişimleri (Saler ve ark., 2000) ve Asi Nehri rotifer faunası (Ha-tay, Türkiye) (Bozkurt ve ark., 2002) dır.

Doğu Akdeniz Bölgesinin önemli bir akar-suyu olan Asi Nehri, Lübnan’da doğduktan sonra Suriye’yi geçerek, Türkiye’de Samandağ’dan (Hatay) Akdeniz’e dökülmektedir. Nehrin, Tür-kiye sınırları içindeki uzunluğu 88 km dir. Nehir, Antakya şehri içerisinden geçmekte ve bundan dolayı çeşitli kirleticilere maruz kalmaktadır.

Bu çalışmada, Asi Nehri’nin, Antakya sınır-ları içinde kalan bölümündeki zooplankton (rotifer, kladoser ve kopepod) faunası ve süksesyonu araştırılmıştır.

Materyal ve Metot

Su örnekleri nehrin yavaş akıntılı kısımların-dan seçilen iki istasyondan (I, 36°12′08′′ N, 36°09′40′′ E; II, 36°11′15′′N, 36°08′55′′E) (şekil 1), Mayıs 2005, Nisan 2006 tarihleri arasında bir yıllık süre boyunca haftalık alınmıştır. 20 litrelik plastik kapla alınan su örneği, 60 μm göz açıklı-ğındaki plankton kepçesinden süzüldükten sonra, zooplankton örnekleri 250 ml’lik plastik kava-nozlara koyularak arazide %4’lük formaldehit ile korunmuştur.

Zooplanktonun teşhisi, Olympus CH40 mik-roskopta ve sayımları da ters mikroskopta yapıl-mıştır. Zooplankton sayım işlemleri ise toplam hacmi bilinen (250 ml) örnek homojen hale geti-rildikten sonra içinden 10 ml alınarak, taban kısmı 2 mm aralıklarla çizilmiş petri kabı içeri-sinde sayılmıştır. Sayım üç kez yapılarak hata oranı en aza indirilmeye çalışılmıştır. Türlerin teşhisi, Edmondson (1959); Borutsky (1964); Scourfield ve Harding (1966); Dussart (1969); Damian-Georgescu (1970); Ruttner-Kolisko (1974); Kiefer ve Fryer (1978); Koste (1978); Stemberger (1979); Segers (1995); Dodson (2002) eserlerinden yararlanılarak yapılmıştır.

Sıcaklık ve çözünmüş oksijen arazide YSI 52 model oksijenmetre kullanılarak, pH ise labora-tuar tipi pH metre (Orion 420 A) kullanılarak la-boratuarda ölçülmüştür. Ayrıca tüm hesaplamalar ve istatiksel hesaplamalar MS Excel programında yapılmıştır.

Örneklemeler haftalık yapılmış olup (plank-ton, sıcaklık, çözünmüş oksijen ve pH), daha sonra haftalık örneklerin ve su parametrelerinin ortalamaları hesaplanarak genel değerlendirmeler aylık bazda yapılmıştır.

Bulgular ve Tartışma

Ortalama çözünmüş oksijen, sıcaklık ve pH değerleri Tablo 1’de verilmiştir. Buna göre en düşük ortalama çözünmüş oksijen Eylül ayında (6.20 mg/l±0.14), en yüksek ise Şubat ayında (9.75 mg/l±0.14) tespit edilmiştir. Sıcaklık İlkba-hardan Yaz aylarına artış göstererek, en yüksek Ağustos ayında (28.88oC ±0.18), en düşük Ocak ayında (9.27°C±0.14) tespit edilmiştir. Çalışma süresince ortalama pH değerleri, en düşük Mart (7.55±0.14), en yüksek ise Haziran ayında (8.39±0.01) tespit edilmiştir.

Zooplankton tür çeşitliliği fazla olan Asi Nehri’nde Rotifera’dan 58, Kladosera’dan 16 ve Kopepoda’dan 15 tür olmak üzere toplam 89 taxon tespit edilmiştir. Çalışma süresince her ay bulunan türlerin Rotaria rotatoria (Pallas, 1766), B. calyciflorus (Ehrenberg, 1838), Cephalodella gibba (Ehrenberg, 1838) (Rotifera), Ilyocryptus sordidus (Lievin, 1848) (Kladosera) olduğu tespit edilmiştir. Yılın büyük kısmında (11 ve 10 ay) bulunan türler ise R. neptunia (Ehrenberg, 1832), B. angularis Gosse, 1851, B. quadridentatus Herman, 1783, Euchlanis dilatata Ehrenberg, 1832, Lecane closterocerca (Schmarda, 1859), Polyartra dolichoptera Idelson, 1925, F. longiseta (Ehrenberg, 1834) (Rotifera); Chydorus sphaericus (Muller, 1776) (Kladosera) ve Eucyclops speratus (Lilljeborg 1901) (Kopepoda) olarak tespit edilmiştir. En az bulunan türler ise B. leydigi Cohn, 1862, Platyas quadricornis (Ehrenberg, 1832), Trichotria pocillum (Müller,1776), L. rhomboides (Gosse, 1886), L. quadridentata (Ehrenberg, 1832), Ascomorpha ovalis (Bergendahl, 1892), Anuraeopsis coelata (De Beauchamp,1932), A. fissa (Gosse, 1851), M. unguipes (Lucks, 1912) (Rotifera); Ceriodaphnia pulchella Sars, 1862 (Kladosera); Thermocyclops crassus (Fischer, 1853), Macrocyclops albidus (Jurine, 1820), Eucyclops macruroides (Lilljeborg. 1901), Diacyclops bicuspidatus (Claus, 1857) ve Onychocamptus mohammed (Blanchard & Richard, 1891) (Kopepoda) olup sadece bir ay bulundukları tespit edilmiştir (Tablo 2, 3).

Kantitatif değerlendirmede en çok bulunan türlerin, Rotifera’dan B. angularis (188±17.68, Temmuz), Euchlanis dilatata (150±23.33, Ma-yıs), B. calyciflorus (129±14.14, Eylül), Kladosera’dan Moina micrura Kurtz, 1874 (143±3.54, Haziran), Chydorus sphaericus (101±27.58, Kasım), Simocephalus vetulus Muller, 1776 (100±46.67, Mayıs), Kopepoda’dan Eucyclops speratus (Lilljeborg 1901) (218±6.36, Mayıs; 95±57.28, Aralık), Nitocra hibernica (Brady, 1880) (91±7.78, Mayıs) olduğu belirlen-miştir (Tablo 2, 3).

Çalışma süresince, en çok bulunan cinslerin Brachionus (9 tür), Lecane (8 tür), Keratella (5 tür) oldukları tespit edilmiştir. 2 türle temsil edi-len diğer cinslerin ise Ceriodaphnia, Daphnia, Alona ve Eucyclops oldukları belirlenmiştir (Tablo 2, 3).

Asi Nehri’nde, rotifer türlerinin Eylül, Ekim ve Kasım aylarında sırasıyla 35, 30 ve 25 adet ile en çok bulundukları tespit edilmiştir. İlkbahar aylarında da (Mart 31 tür, Nisan 25 tür, Mayıs 25 tür) oldukça bol türün tespit edildiği çalışmada, en az türün Kış aylarında (Aralık 22 tür, Ocak 13 tür, Şubat 22 tür) bulunduğu belirlenmiştir. Kladosera türleri en çok İlkbahar aylarında (Mart 10 tür, Nisan 8 tür, Mayıs 5 tür) ve daha sonra da Sonbahar aylarında (Eylül 7 tür, Ekim 9 tür, Ka-sım 8 tür) oldukları tespit edilmiştir. Ekim ve Şu-bat aylarında Kladosera’dan 9’ar tür, Kasım ve Ocak aylarında ise 8’er tür bulunduğu belirlen-miştir. Kopepoda’dan en çok türün İlkbahar (Nart 9 tür, Nisan 6 tür, Mayıs 6 tür) ve Kış aylarında (Aralık 8 tür, Ocak 6 tür, Şubat 7 tür) bulunduğu belirlenmiştir (Şekil 2). Buna göre, en çok zooplankton türünün 50 tür ile İlkbaharda (Mart) bulunduğu, bunu 45 türle Eylül ayının takip et-tiği; en az türün ise Yazın (Ağustos, 20 tür) bu-lunduğu tespit edilmiştir.

Rotifera’dan 58 türün tespit edildiği çalış-mada, çalışma süresinin çoğunda bulunan türler değerlendirmeye alınmış olup bunlar da, Rotaria neptunia, R. rotatoria, Colurella adriatica, B. angularis, B. calyciflorus, B. urceolaris, B. quadridentatus, Euchlanis dilatata, Lecane closterocerca, L. bulla, Asplanchna sieboldi, Polyartra dolichoptera, Cephalodella gibba, F. longiseta’dır. Bunlardan R. neptunia aylık inişli çıkışlı dalgalanmalar göstermiş, Mayıs, Haziran, Temmuz aylarında bol ve en çok Eylül (73±4.95) ayında bulunduğu belirlenmiş, Kış ay-larında ve İlkbahar’ın ilk aylarında ise az bulun-duğu tespit edilmiştir. Çalışma süresince her ay bulunan R. rotatoria, mevsimsel düzenli dağılım gösterip, Yaz, Sonbahar ve Kış aylarında bol bu-lunup, her mevsim sonuna doğru azalma eğilimi göstermiş ve en çok Mayıs (109±12.02) ayında bulunduğu belirlenmiştir. Çalışma süresince do-kuz ay bulunan Colurella adriatica az miktar-larda bulunup düzensiz dalgalı değişim göster-miş, daha çok sonbahar ve İlkbahar aylarında bulunmuş ve en çok Mayıs (26±12.02) ayında bulunduğu tespit edilmiştir. Çalışmada on ay bu-lunan B. angularis, İlkbahar sonu (Mayıs) ve Yaz aylarında bol bulunup en çok Temmuz (188±17.68) ayında bulunmuş, Eylül ayında da bol olmasına rağmen Sonbahar’da hızlı azalış göstererek Kış aylarında oldukça az bulunmuştur. Brachionus cinsi diğer türler de benzer dağılım özelliği göstermiş, Yaz ve Sonbahar aylarında bol, Kış ve İlkbahar aylarının başında daha az miktarlarda bulundukları belirlenmiştir. Diğer rotifer türleri de düzenli bir değişim göstermeyip bulundukları sürede genellikle aylık inişli çıkışlı dalgalı bir dağılış sergilemişlerdir. Ayrıca, bun-lara ilave olarak çalışma süresince daha az bulu-nan türlerden Brachionus budapestinensis, Lecane papuana L. hamata Yaz ve Sonbahar ay-larında; K. quadrata Kış ve İlkbaharda; L. luna Yaz ve İlkbahar mevsimlerde daha çok, kışın ise çok az; C. catellina Mayıs’tan Ekim’e kadar; H. intermedia Haziran Ekim arasında bulundukları belirlenmiştir.

Kladosera’dan Simocephalus vetulus, Ilyocryptus sordidus, Alona rectangula ve Chydorus sphaericus türlerinin bol bulundukları tespit edilmiştir. S. vetulus Yaz ve Sonbahar ayla-rında az, Kış aylarında oldukça bol ve en çok Mayıs (100±46.67) ayında bulunduğu ve yıllık inişli çıkışlı düzensiz bir dağılım gösterdiği be-lirlenmiştir. I. sordidus yıl boyunca her ay bulu-nan tür dalgalı bir dağılış göstererek Sonbahar aylarında bol ve en çok Mayıs (42±12.02) ayında bulunmuştur. A. rectangula Yazın çok az bulun-muş ve İlkbahar aylarında artış eğilimi göstererek Sonbahar ve Kış aylarında da az miktarda bulu-nup inişli çıkışlı dağılım sergilemiş ve en çok Ni-san (23±4.95) ayında bulunmuştur. C. sphaericus Kış aylarında bol ve en fazla Kasım (101±27.58) ayında bulunmuş, Yazın ise az bulunup dalgalı ve düzensiz bir dağılım göstermiştir. Yılın belirli zamanlarında bulunan Macrothrix groenlandica sıcaklığın yüksek olduğu aylarda; Moina micrura Haziran-Ekim arasında; Pleuroxus aduncus Ka-sım-Nisan ayları arası suların serin olduğu za-manlarda bulunmuşlardır.

Yaz aylarında bulunmayan, Sonbahar ayla-rında artan, Kış aylarında ise düzenli azalış göste-ren Paracyclops fimbriatus İlkbaharda ise düzen-siz artış göstererek en çok Mayıs (34±23.33) ayında bulunmuştur. Çalışma süresince on ay bulunan Eucyclops speratus tüm yıl bol olmak üzere en çok Mayıs (218±6.36) ayında bulun-muştur. Kışın her ay, diğer mevsimlerde zaman zaman bulunan Megacyclops viridis, en çok Ma-yıs (69±2.83) ayında bulunmuştur. Çalışma süre-since yedi ay az miktarda bulunan, daha çok Kış ve İlkbahar aylarında ortaya çıkan Eudiaptomus drieschi, en çok Haziran (14±5.66) ayında, Yaz ve Sonbahar’da sadece birer ay (Haziran, Kasım) bulunduğu belirlenmiştir. Çalışmada sekiz ay bulunan Nitocra hibernica ise, Yaz ve Sonbahar aylarında çok az, Kış ve İlkbahar aylarında yay-gın bulunup en çok da Mayıs (91±7.78) ayında bulunmuştur. Yılın belirli zamanlarında ve az bulunan Acanthocyclops robustus Kış ve İlkba-har, Mesocyclops leuckarti Haziran ve Ekim ay-ları arasında bulunmuştur.

Toplam yıllık rotifer miktarının en çok Mayıs ayında (1235 adet/20L) bulunduğu, bu aydan Eylül’e kadar inişli çıkışlı artıp azaldığı ve Eylül-den en az bulunduğu Ocak ayına (187 adet/20L) kadar azaldığı, Şubat ve Mart aylarında toplam rotifer miktarının arttığı, Nisan ayında ise azal-dığı tespit edilmiştir (Şekil 3). En çok Haziran ayında (254 adet/20L) bulunan Kladosera, yaz boyunca azalma göstermiş ve en az Ağustos ayında (76 adet/20L) bulunduğu belirlenmiştir. Eylül ayında önemli artış göstermesine rağmen Ekim Kasım boyunca azalmış, Aralık ayında tek-rar artarak ikinci bolluğuna ulaşmış ve Mayıs ayına kadar inişli çıkışlı dalgalı değişim göster-miştir (Şekil 3). Toplam kopepod, en çok bulun-duğu Mayıs ayından (453 adet/20L) en az bulun-duğu Ağustos ayına (23 adet/20L) kadar azalmış ve Eylül ayında artarak, Sonbaharda dalgalanma gösterip yüksek miktarda bulunmuş, Kış ve İlk-bahar aylarında ise kladosere benzer dağılım göstermiştir. Toplam zooplanktonun yıllık bol-luğu ve dağılımı, toplam rotiferinkine benzer bir yapı göstermiştir. En çok Mayıs ayında bulunan (1897 adet/20L) toplam zooplankton, bu aydan Ağustos ayına kadar azalma göstermiş ve Eylül ayında (1514 adet/20L) ikinci bolluğuna ulaşa-rak, Eylül’den Ocak ayına kadar azalmış ve sonra inişli çıkışlı dalgalı değişim göstermiştir (Şekil 3).

Sıcaklık ve çözünmüş oksijen ile zooplankton miktarı arasındaki ilişkinin de araştırıldığı çalış-mada, ilişki seviyeleri Tablo 4’te verilmiştir. Tablo 4’e göre, Rotifera’dan R. neptunia (R² =0.65), B. angularis (R² = 0.71), B. calyciflorus (R² = 0.77), B. urceolaris (R² = 0.82), B. quadridentatus (R² = 0.58), Asplanchna sieboldi (R² = 0.82), Polyartra dolichoptera (R² = 0.56), Cephalodella gibba (R² = 0.54), F. longiseta (R² = 0.85)’nın sıcaklıkla ilişki seviyesinin pozitif ve yüksek olduğu, sıcaklık ile diğer rotifer türleri arasındaki ilişki seviyesinin ise pozitif ve düşük olduğu tespit edilmiştir. Rotifer türlerinden B. quadridentatus (R² = 0.61) ve Polyartra dolichoptera (R² = 0.69) miktarı ile çözünmüş oksijen arasındaki ilişki seviyesinin negatif ve yüksek olduğu, diğer türlerle ise ilişki seviyesinin düşük olduğu tespit edilmiştir (Şekil 4a,b,c; Tablo 4).

Kladosera’dan sadece Alona rectangula (R²=0.66)’nın sıcaklık ile önemli ve pozitif ilişkili ol-duğu, diğer türlerin sıcaklıkla ilişki seviyesinin düşük olduğu belirlenmiş ve aynı şekilde kladoser türleri ile çözünmüş oksijen arasındaki ilişki seviyesinin düşük olduğu belirlenmiştir (Şekil 5, Tablo 4).

Kopepoda’dan Megacyclops viridis (R²=0.57), Eudiaptomus drieschi (R²=0.81) ve Nitocra hibernica (R² = 0.59) ile sıcaklık arasında pozitif ve yüksek ilişki bulunurken Paracyclops fimbriatus (R² = 0.58) ve Nitocra hibernica (R²= 0.65) ile çözünmüş oksijen arasında negatif ve yüksek ilişki seviyesi tespit edilmiştir (Şekil 6, Tablo 4).

Asi Nehri’nde Rotifera’dan 58, Kladosera’dan 16 ve Kopepoda’dan 15 olmak üzere toplam 89 tür tespit edilmiştir. Saksena (1987)’ye göre tatlı su ekosistemindeki zooplanktonik organizma grupları arasında Rotifera kalitatif ve kantitatif olarak dominant grubu oluşturur. Asi Nehrinde gruplara göre tür dağılımı bu görüşü doğrula-maktadır. Bozkurt ve ark., (2002) Asi Nehri rotifer faunasını araştırdıkları çalışmalarında Rotifera’dan 36 tür; Göksu ve ark., (2005) çalış-malarında Kladosera’dan 15 ve Kopepoda’dan 7 tür bildirmişlerdir. Eski ve yeni çalışmaların so-nuçları oldukça farklı olup özellikle rotiferlerden 22 tür ve kopepodlardan 8 tür daha fazla tür tespit edilmesi örnekleme şekline ve sıklığına bağlı bir durum olarak değerlendirilebilir. Bozkurt (2004) Akdeniz Bölgesi’ndeki 6 adet akarsuyun (Ceyhan Nehri, Seyhan Nehri, Manavgat Nehri, Savrun Suyu, Keşiş Çayı, Deliçay) zooplankton (rotifer, kladoser ve kopepod) faunasını araştırdığı çalış-mada Rotifera’dan 48, Kladosera’dan 14 ve Kopepoda’dan 8 tür olmak üzere toplam 70 zooplankton (rotifer, kladoser ve kopepod) türü tespit ettiğini bildirmiş; Balık ve ark., (1999) Ku-zey Ege Bölgesi Akarsularında (Gediz Nehri, Güzelhisar Çayı ve Bakırçay) 12 Rotifer, 18 kladoser ve 6 kopepod türü bildirmişlerdir. Buna göre, Asi Nehri’nin zooplankton tür çeşitliliği bakımından oldukça zengin olduğu görülmekte-dir.

Bozkurt ve ark., (2002) çalışmalarında Asi Nehri’nden bildirdikleri Pompholyx triloba ve Scaridium longicaudum türlerine çalışmamızda rastlanmamış olup, eski çalışmada olmayıp da şimdiki çalışmada bulunan türler ise, Rotaria neptunia, R. rotatoria, Colurella adriatica, Trichocerca elongata, T. porcellus, B. caudatus, B. falcatus, B. leydigi, Lepadella rhomboides, Lecane closterocerca, L. quadridentata, L. curvicornis, L. papuana, Synchaeta grandis, Dichranophorus grandis, Proalides sp., Cephalodella catellina, C. forficula, Ascomorpha ovalis, Anuraeopsis coelata, A. fissa, Hexarthra intermedia, Mytilina ventralis, M. unguipes ve Notholca acuminata olarak belirlenmiştir.

Göksu ve ark., (2005) çalışmalarında Kladosera’dan Daphnia ulomskyi ve Kopepoda’dan Arctodiaptomus acutilobatus tür-lerini bildirmelerine rağmen bu çalışmada aynı türlere rastlanmamış, fakat eski çalışmada bildi-rilmeyen Pleuroxus aduncus, Camptocercus uncinatus, (Kladosera), Thermocyclops crassus, Acanthocyclops robustus, Macrocyclops albidus, Eucyclops speratus, E. macruroides, Megacyclops viridis, Microcyclops rubellus, Bryocamptus minutus ve Onychocamptus mohammed (Kopepoda) türlerinin varlığı belir-lenmiştir. Bu farklılığın, örnekleme sıklığı, za-manı, şekli ya da yıldan yıla değişen iklimsel ve çevresel koşullardan kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir.

Yaygın olarak ılıman bölge tatlısularında bu-lunan, çeşitli araştırıcılar tarafından (Ruttner-Kolisko, 1974; Saksena, 1987; Koste ve Shiel, 1986; Braioni ve Gemlini, 1983; Pejler 1957, 1962; Pourriot, 1964; Hutchinson, 1967; Margaritora, 1985) ötrofikasyon indikatörü ola-rak bildirilen Rotaria neptunia, Brachionus angularis, B. quadridentatus, Keratella cochlearis, K. quadrata, Notholca squamula, Lepadella patella, Lecane bulla, Filinia longiseta, Bosmina longirostris, Moina micrura, Alona rectangula, Acanthocyclops robustus, Cyclops vicinus türleri Asi Nehri’nde de bulun-muştur. Ayrıca, Sladecek (1983) ve Saksena (1987) rotifer türlerinin su kalitesinin biyoindikatörü olduklarını; Sendacz (1984) ise rotifer yoğunluğunun ötrofik suların karekteristiği olduğunu; Ryding ve Rast (1989) ötrofik sularda Kladosera’dan Bosmina longirostris’in yoğun bulunduğunu bildirmişler-dir. Bu özelliklere ilaveten, nehrin denize dökül-düğü noktaya kadar uzun bir yol katetmesi, geç-tiği güzergahta yoğun tarım faaliyetlerinin yapıl-ması gibi nedenlerden nehrin ötrofik bir yapıda olduğu söylenebilir.

Ilıman bölge göllerinde zooplankton yılda iki maksimum (İlkbahar, Sonbahar), iki de minimum (Yaz, Kış) değer gösterdiği bildirilmiştir (Welch, 1935; Pennak, 1989). Asi Nehri’nde bu durum tespit edilmiş olup İlkbahar ve Sonbaharda iki maksimum, Yaz ve Kış aylarında minimum de-ğerlerde bulundukları tespit edilmiştir. Fakat bu-nunla ilgili olarak, Tokat (1972) bütün organiz-malarda olduğu gibi planktonda da o yılın iklim, hava ve hidrolojik gibi mevsimsel koşulların du-rumuna göre plankton bolluklarının ve maksi-mum zamanlarının az veya çok oranda farklılık-lar gösterebileceğini bildirmiştir.

Çalışmamızda Eylül, Mart ve Nisan aylarında bulunan B. plicatilis; Mart ve Nisan aylarında bulunan Notholca acuminata; Mayıs, Haziran, Eylül ve Nisan aylarında nisbeten bol miktarda bulun H. fennica tuzlu suların karakteristik türleri (Altındağ ve Yiğit, 1999) olmalarına rağmen, tatlısu olan Asi Nehri’nde bulunmaları ilginç sayılabilir. Bu durum, türlerin dayanıklı ve tuzlu-luğa olan töleranslarının yüksek olmasıyle açık-lanabilir.

Çalışmada teşhis edilen birçok tür (Rotaria neptunia, Brachionus quadridentatus, B. angularis, B. urceolaris, B. calyciflorus, B. falcatus, B. budapestinensis, Cephalodella gibba, C. catellina, Lecane closterocerca, L. hamata, L. bulla, L. papuana, L. luna, Lepadella patella, L. ovalis, Keratella cochlearis, K. quadrata, Synchaeta pectinata, Polyarthra dolichoptera, Asplanchna priodonta, Filinia terminalis, F. longiseta, Testudinella patina, Notholca squamula, Euchlanis dilatata, Colurella adriatica, Moina micrura, Bosmina longirostris, Alona rectangula, Chydorus sphaericus, Pleuroxus aduncus, Acanthocyclops robustus, Megacyclops viridis, Mesocyclops leuckarti) kozmopolit olup akuatik makro vejetasyon içinde de bulunabilirler (Hutchinson, 1967; Ruttner-Kolisko, 1974; Margalef et al., 1976; Braioni ve Gelmini, 1983; Koste ve Shiel, 1986, 1987; Ramdani et al., 2001).

Asi Nehri’ndeki türlerden Brachionus urceolaris, B. quadridentatus, Lepadella patella, L. ovalis, Lecane closterocerca, L. bulla, L. hamata, L. papuana, Euchlanis dilatata küçük durgun sularda, yaygın olarakta sıcak akarsularda bulundukları bildirilmiştir (Ruttner-Kolisko, 1974; Braioni ve Gelmini, 1983; Koste ve Shiel, 1987). Keratella tropica ve K. quadrata, geniş sıcaklık değişimlerine dayanıklı, durgun ve yavaş akıntılı sularda bitkiler arasında dağılım gösterip Yazın bol bulundukları (Hutchinson, 1967; Braioni ve Gelmini, 1983); Sıcaklık değişimle-rine nisbeten daha az dayanıklı olan Testudinella patina’nın İlkbahar ve Sonbahar’da daha bol bu-lunduğu bildirilmiştir (Gelmini, 1983). Acanthocyclops robustus, Cyclops vicinus ve Mesocyclops leuckarti göllerde, akarsularda, ba-taklıklarda, küçük su kütleleri gibi her türlü su ortamında littoral bölgede bulunup, sıcak suları tercih ettikleri bildirilmiştir (Dussart, 1969).

Koste (1978)’ye göre bazı Brachionus türleri-nin (B. angularis, B. falcatus, B. budapestinensis, B. calyciflorus, B. urceolaris) sıcak sever olup, tropik ve subtropik sularda yaz aylarında bol bu-lunduklarını bildirmiş; Ruttner-Kolisko (1974)’da stenoterm olan Notholca squamula’nın yaygın olarak Alp göllerinde bulunan soğuk sever tür olduğunu bildirmiştir. Çalışmamızdaki bulguların genel olarak bu bilgilerle parelellik taşıdığı gö-rülmekte olup, çoğu türün akarsuda bulunan türler olduğu ve yine çoğunun sıcak sever kozmo-polit türler olduğu görülmektedir. Özellikle de Brachionus türleri Koste (1978) bildirişine uygun olarak sıcak aylarda daha bol bulunmuş, N. squamula’da suların daha serin olduğu Kış sonu ve İlkbahar aylarında bulunmuştur. T. patina da literatür bilgileriyle paralel olarak sıcaklığın çok yüksek olmadığı İlkbahar aylarında daha bol bu-lunmuştur. Farklı olarak Keratella tropica ve K. quadrata türleri çalışmamızda daha çok sıcak olmayan aylarda bulunmuştur. Ayrıca Asi Nehri zooplankton tür içeriği genellikle kozmopolit ve ötrofikasyon indikatörü türlerden oluştuğu gö-rülmektedir.

Zooplankton tür sayısı mevsimsel değişimi bölgelere ve iklimsel koşullara göre değişiklik göstermektedir. Şöyle ki, Asi Nehri’nde eski ça-lışmalara göre zooplankton tür sayısı en çok Kı-şın (Şubat, 39 tür), en az ise Sonbaharda (Eylül, 10 tür) bulunduğu bildirilmiştir (Bozkurt ve ark., 2002; Göksu ve ark., 2005). Bekleyen ve Taş (2008) tarafından Çernek Gölü’nde yapılan ça-lışmada en fazla türün ilkbahar (Mart, 19 tür) ve yaz aylarında, en az türün ise Sonbahar’da (Ekim, 7 tür) bulunduğu; Yiğit ve Altındağ (2005) en çok türün Sonbaharda (29 tür), en az türün de Kı-şın (9 tür) bulunduğu; Saler (2004) en çok türün Yazın (13 tür), en az türün Kışın (3 tür) bulun-duğu bildirilmiştir. Çalışmamızda ise en çok tür İlkbaharda (Mart 50 tür), en az tür ise Yazın (Ağustos, 20 tür) bulunmuştur. Görüldüğü üzere, tür bolluğu çalışma ortamına ve zamanına bağlı değişiklik göstermekte olup, bu değişik çeşitlilik coğrafi bölge farkından, örnekleme tipinden, sık-lığından ve hatta yıldan yıla fark eden sıcaklık ve iklimsel farklardan kaynaklanabilecek değişik-liklerdir.

Sıcaklık ve çözünmüş oksijen zooplankton bolluğunu etkileyen en önemli parametrelerdir. Asi Nehri su sıcaklığı 9.27oC ile 28.88 oC, çö-zünmüş oksijen 6.20 mg/l ile 9.75 mg/l arasında değişim göstermiştir. Fizyolojik ve populasyon parametreleri sıcaklığın etkisi altında olup rotifer populasyon gelişimi çözünmüş oksijen konsant-rasyonu ve sıcaklığın birlikte etkisiyle sınırlandı-rıldığı bildirilmiştir (Mikschi, 1989). Herzig (1983), birçok rotifer türünde (özellikle Euchlanis, Brachionus ve Keratella türleri) populasyon artışının sıcaklıkla doğru orantılı ola-rak değişim gösterdiği, sıcaklık artışıyla birey sayılarının arttığını, sıcaklık düşüşüyle de azaldı-ğını bildirmiştir. Ayrıca, Didinen ve Boyacı (2007) çalışmalarında Asplanchna priodonta ve Keratella cochlearis türlerinin sıcaklık artışı ile doğru orantılı olarak artış gösterdiğini, sıcaklık azalışıyle de yoğunluklarında düşüş görüldüğü, Notholca acuminata ve Synchaeta sp.’ nin ise sıcaklık ile ters orantılı değişim gösterdiğini bil-dirmişlerdir. Sıcaklıkta meydana gelen değişimler besin madde miktarını etkileyeceğinden, değişen besin maddeleri zooplankton bolluğunu etkile-mektedir (Geller ve Müller, 1981). Ayrıca, sıcak-lıktaki değişimler canlıların metabolizma hızla-rını da etkilemektedir. Sıcaklık artışı tüm zooplankton türlerinde olmakla birlikte özellikle kladoser türlerinin üremesiyle doğru orantılı bir özellik göstermekte, yani sıcaklığın artış göster-diği Nisan ayına kadar kladoser bolluğunun da arttığı bildirilmiştir (Hebert 1978).

Bahar plankton biyomasındaki artış, sıcaklığın kontrolünde oluşan olaydır (Shuter, et al., 1983). Ayrıca Adrian et al. (1995) ekstrem soğuk geçen Nisan aylarında zooplankton biyomasının normal geçen aylara göre daha az olduğunu bildirmişler-dir.

Çalışmamızda da benzer sonuçlar bulunmuş olup Talo 4’e göre sıcaklıkla organizma bolluk-ları arasında pozitif ilişki bulunmuş, sıcaklık artı-şına orantılı zooplankton miktarlarında farklı önem seviyelerinde artışlar gözlenmiştir. Sıcak-lıkla aralarında önemli ilişki belirlenen türlerin, Rotaria neptunia (R²= 0.65), B. angularis (R²= 0.71), B. calyciflorus (R²= 0.77), B. urceolaris (R²= 0.82), B. quadridentatus (R²= 0.58), Asplanchna sieboldi (R²= 0.82), Polyartra dolichoptera (R²= 0.56), Cephalodella gibba (R²= 0.54), F. longiseta (R²= 0.85), Alona rectangula (R²= 0.66), Megacyclops viridis (R²= 0.57), Eudiaptomus drieschi (R²= 0.81) ve Nitocra hibernica (R²
Sonuç = 0.59) oldukları belirlen-miştir. Ayrıca çalışmamızda Notholca acuminata ve Synchaeta sp.’nin yılın çok az bir kısmında bulunmuş olması sıcaklıkla populasyon artışı ara-sında yorum yapma imkanı vermemekte, sadece sıcaklığın yüksek olmadığı aylarda ortaya çık-maları Didinen ve Boyacı (2007)’nin tezini kıs-men doğrular niteliktedir. Öte yandan sıcaklığın belli bir yere kadar artış gösterdiği özellikle Ma-yıs ayında zooplankton miktarı en bol seviyesine çıkmış ve yine benzer sıcaklık değerlerinin hakim olduğu Sonbaharda plankton ikinci bolluğuna ulaşmış ve sıcaklığın en düşük olduğu Kışında zooplankton miktarı en az miktarda bulunmuştur.

Sonuç

Zooplanktondan 89 taksonun belirlendiği Asi Nehri’nde rotiferin en çok türe ve bireye sahip olduğu belirlenmiştir. İlkbaharda yüksek sonba-harda daha az olmak üzere yılda iki kez maksi-mum zooplankton miktarı tespit edilmiş, Kışın ise minimum miktarda oldukları belirlenmiştir. Ayrıca zooplankton miktarının sıcaklıkla doğru orantılı olarak arttığı ve Asi nehrinin içerdiği in-dikatör türler bakımından ötrof karakterde olabi-leceği sonucuna varılmıştır.

Kaynaklar

Adrian, R., Deneke, R., Mischke, U., Stellmacher, R., Lederer, P., (1995). A long-term study of the Heiligensee (1975–1992). Evidence for effects of climatic change on the dynamics of eutrophied lake ecosystems, Archiv für Hydrobiologie, 133: 315–337.

Altindag, A., Yigit, S., (1999). Aksehir Gölü Rotifera Faunasi Üzerine Bir Çalisma, Turkish Journal of Zoology, 23(Ek sayi 1): 211-214.

Balik, S., Ustaoglu, M.R., Sari, H.M., (1999). Kuzey Ege Bölgesi’ndeki Akarsularin Fau-nasi Üzerine Ilk Gözlemler, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 16(3-4): 289-299.

Bekleyen, A., Tas, B., (2008). Çernek Gölü'nün (Samsun) Zooplankton Faunasi, Ekoloji, 17 (67): 24-30.

Borutsky, E.V., (1964). Fauna of U.S.S.R., Crustacea, 3(4): 396, Freshwater Harpacticoida. Israel Program for Scientific Translations, Jerusalem

Braioni, M.G., Gemlini, D., (1983). Guide per il reconoscimento delle specie animali delle acque interne italiane. Rotiferi Monogononti. Consiglio Nazionalie delle Ricerche, Italy, 181.

Bozkurt, A., (2004). Akdeniz Bölgesindeki Bazi Akarsularin Zooplankton (rotifer, kladocer ve kopepod) Faunasi Üzerine Ilk Gözlemler, Türk Sucul Yasam Dergisi, 3: 65-70.

Bozkurt, A., Göksu, M.Z.L., Sarihan, E., Tasdemir, M., (2002). Asi Nehri Rotifer Fa-unasi (Hatay, Türkiye), Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 19(1-2): 63-67.

Braioni, M.G., Gemlini, D., (1983). Rotiferi Monogononti (Rotatoria: Monogononta). Guide per il riconoscimento delle specie animali delle acque interne italiane. CNR AQ/1/200: 180.

Cirik, S., Gökpinar, S., (1993). Plankton Bilgisi ve Kültürü. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Yayinlari no: 47: 274.

Damian-Georgescu, A., (1970). Copepoda Harpacticoida (forme de apa dulce). Fauna Republicii Socialiste Romania, Crustacea 4(11): 252.

De Manuel, J., (2000). The rotifers of Spanish reservoirs: ecological, systematical and zoogeographical remarks, Limnetica, 19: 91-167.

Didinen, H., Boyaci, Y.Ö., (2007). Egirdir Gölü Hoyran Bölgesi Rotifer Faunasinin (Rotifera) Sistematik ve Ekolojik Yönden Incelenmesi, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 24(1-2): 31–37

Dodson, S.I., (2002). Rotifera. Volume 6: Asplanchnidae, Gastropodidae, Lindiidae, Microcodidae, Synchaetidae, Trochosphaeridae and Filinia. Nogrady, T. and H. Segers. Eds. volume 18. Guides to the identification of the microinvertebrates of the continental waters of the World. H.J.F. Dumont, Ed.

Dussart, B., (1969). Les Copepodes des eaux Continentales D’Europe Occidentale, Tome 2: Cyclopoides et Biologie, Editions N. Boubee et Cie, Paris, 292.

Edmondson, W.T., (1959). Rotifera. In Freshwater Biology, Second edition, John Wiley and Sons Inc. New York, 420-494.

Geller, W., Muller, H., (1981). The filtration apparatus of Cladocera: filter mesh-sizes and their implications on food selectivity, Oecologia, 49: 316–321. doi:10.1007/BF00347591

Göksu, M.Z.L., Çevik, F., Bozkurt, A., Sarihan, E., (1997). Seyhan Nehri’nin (Adana il mer-kezi sinirlari içindeki bölümünde) Rotifera ve Cladocera faunasi, Turkish Journal of Zoology, 21: 439-443.

Göksu, M.Z.L., Bozkurt, A., Tasdemir, M., (2005). Asi Nehri Crustacea (Copepoda, Cladocera) Faunasi (Hatay-Türkiye), Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 22(1-2): 17-19.

Hebert, P.D., (1978). Cyclomorphosis in natural populations of Daphnia cephaZata Ring, Freshwater Biology, 8: 79-90.

Herzig, A., (1983). Comparative studies on the relationship between temperature and duration of embryonic development of rotifers. Hydrobiology 104: 237-246. doi:10.1007/BF00045974

Hutchinson, G.E., (1967). A treatise on limnology. Vol. 2: Introduction to lake biology and the limnoplankton. Wiley, New York, 1115.

Kiefer, F., Fryer, G., (1978). Das Zooplankton der Binnengewasser 2. Teil, E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart 380.

Koste, W., (1978). Rotatoria. Die Rädertiere Mitteleuropas. Ein Bestimmungswerk, begründet von Max, vol. 1, 2. Voigt Überordnung Monogononta (Germany), 907.

Koste, W., Shiel, R.J., (1986). Rotifera from Australian inland waters. I. Bdelloidea (Rotifera: Digononta), Australian Journal of Marine and Freshwater Research, 37: 765-92. doi:10.1071/MF9860765

Koste, W., Shiel, R.J., (1987). Rotifera from Australian Inland Waters, n. Ephiphanidae and Brachionidae (Rotifera : Monogononta), Invertebrate Taxonomy, 7: 949-1021. doi:10.1071/IT9870949

Margalef, R., Planas, D., Armengol, J., Vidal, A., Prat, N., Guiset, A., Toja, J., Estrada, M., (1976). Limnología de los embalses españoles. Dirección General de Obras Hidráulicas Ministerio de Obras Públicas. Madrid, 452.

Margaritora, F.G., (1985). Fauna d’Italia. Cladocera. Edizioni Calderini. Bologna, 399.

Mikschi, E., (1989). Rotifer Distributions in Relation to Temperature and Oxygen Content, Hydrobiologica, 186/187: 209-214. doi:10.1007/BF00048914

Pejler, B., (1957). Taxonomical and ecological studies on planktonic Rotatoria from northern Swedish Lapland. Kungliga Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar Series 4, bd 6, no 5, 68

Pejler, B., (1962). On the taxonomy and ecology of benthic and periphytic Rotatoria. Investigations in northern Swedish Lapland, Zoologiska Bidrag från Uppsala, 33: 327–422.

Pennak, R.W., (1989). Coelentera. In: Fresh-water Invertebrates of the United States: Protozoa to Mollusca, 3rd edition. John Wiley & Sons, New York, 110–127.

Pourriot, R., (1964). Etude expérimentale de variations morphologiques chez certaines espèces de rotifers, Bulletin de la Société Zoologique de France, LXXXIX(4): 555-561.

Ramdani, M., Flower, R.J., Elkhiati, N., (2001). Zooplankton (Cladocera, Ostracoda), Chironomidae and benthic fauna remains in sediment cores from nine North African wetland lakes: The CASSARINA Project, Aquatic Ecology, 35: 389–403. doi:10.1023/A:1011965226399

Ruttner-Kolisko, A., (1974). Plankton Rotifers Biology and Taxonomy. Biological Station

Lunz of the Austrian Academy of Science, Stutgart, 146.

Ryding, S.O., Rast, W., (1989). The Control of Eutrophication of Lakes and Reservoirs. UNESCO, Man and The Biosphere Series. Vol.1. The Parthenon Publishing Group, New Jersey, 314.

Saksena, N.D., (1987). Rotifer as indicators of water quality, Acta hydrochimica et hydrobiologica, 15: 481-485. doi:10.1002/aheh.19870150507

Saler (Emiroglu), S., Sen, B., Sen, D., (2000). Firat Nehri Rotiferleri ve mevsimsel degi-simleri. Su Ürünleri Sempozyumu, 22-24 Eylül 2000, Sinop.

Saler (Emiroglu), S., Sen, B., (2001). Hazar Gölü’ne Dökülen Zikkim Deresi’nin (Ela-zig) Rotiferleri ve Mevsimsel Degisimleri. XI. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 4-6 Eylül, Hatay.

Saler, S., (2004). Observations on the seasonal variation of Rotifera Fauna of Keban Dam Lake (Çemisgezek Region), Firat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16(4): 695-701.

Scourfield, D.J., Harding, J.P., (1966). A Key to The British Freshwater Cladocera. Freshwater Biology, Association Scientific Publication, No 5, 52.

Segers, H., (1995). The Lecanidae (Monogononta), Universty of Gent, Belgium, 226.

Sendacz, S., (1984). A study of the zooplankton community of Billing Reservoir-Sao Paulo. Hydrobiologia, 113: 121–127. doi:10.1007/BF00026598

Sladecek, V., (1983). Rotifers as indicators of water quality, Hydrobiologia, 100: 169–201. doi:10.1007/BF00027429

Shuter, B.J., Schlesinger, D.A., Zimmerman, A.P., (1983). Empirical predictors of annual surface water temperature cycles in North American lakes, Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 40: 1838-1845.

Stemberger, R.S., (1979). A Guide to Rotifers of the Laurention Great Lakes. Environmental Monitoring and Support Labarotory Office of Research and Development, U.S. Environmental Protection Agency, EPA-600/4: 1-185.

Temel, M., (1996). Riva Deresi Zooplanktonu Üzerine Taksonomik Bir Çalisma, Istanbul Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 9: 1-2

Tokat, H., (1972). Hazar (Gölcük) Gölünün Copepoda ve Cladocera Türleri, Istanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Hidrobiyoloji Arastirma Enstitüsü Yayinlari, 10: 1-19.

Ustaoglu, M.R., Balik, S., Aygen, C., Özdemir, D., (1996). Gümüldür Deresinin (Izmir) Rotifer Faunasi, Ege Üniversitesi Su Ürün-leri Dergisi, 13(1-2): 163-169,

Voigt, M., Koste, W., (1978). Rotatoria. Überordnung Monogononta. Berlin I. Textband, 650, II. Tafelband 234.

Yigit, S., Altindag, A., (2005). The zooplankton fauna and seasonal distribution Beysehir Lake, Gazi Üniversitesi, Gazi Egitim Fa-kültesi Dergisi, 24: 217-225.

Welch, P.S., (1935). Limnology. Mc Graw- Hill Inc. New York, 471.

857